Pergi ke kandungan

Sejarah bahasa Melayu

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Butiran pada tulisan Rencong, iaitu sistem tulisan yang terdapat di Sumatera tengah, Indonesia.[1] Teks itu berbunyi (ejaan Voorhoeve): "haku manangis ma / njaru ka'u ka'u di / saru tijada da / tang [hitu hadik sa]", yang diterjemahkan oleh Voorhoeve sebagai: "Aku menangis, memanggil kamu; walaupun dipanggil, awak tak datang" (hitu adik sa- ialah sambungan baris keempat seterusnya.)

Bahasa Melayu mula digunakan pada alaf pertama yang dikenali sebagai Bahasa Melayu Kuno, iaitu bahasa di bawah rumpun bahasa Austronesia. Dalam tempoh dua alaf, bahasa Melayu telah melalui pelbagai fasa perkembangan yang terdiri daripada lapisan demi lapisan pengaruh asing yang berbeza melalui perdagangan antarabangsa, pengembangan agama, penjajahan dan perkembangan trend sosiopolitik baharu. Bentuk bahasa Melayu tertua berasal daripada bahasa Melayu-Polinesia Purba yang dituturkan oleh peneroka Austronesia terawal di Asia Tenggara. Menurut beberapa penyelidik linguistik, bentuk ini kemudiannya berkembang menjadi Bahasa Melayu Kuno selepas penembusan budaya dan keagamaan India ke rantau tersebut, berkemungkinan besar menggunakan tulisan Kawi dan Rencong. Bahasa Melayu Kuno mengandungi beberapa istilah yang wujud pada hari ini, tetapi tidak dapat difahami oleh penutur moden, manakala istilah-istilah Bahasa Melayu Moden sudah banyak yang boleh dikenalpasti bentuknya melalui bahasa Melayu Klasik pada tahun 1303 Masihi.[2]

Bahasa Melayu berkembang secara meluas menjadi bahasa Melayu Klasik melalui kemasukan beransur-ansur pelbagai unsur perbendaharaan kata Arab dan Parsi apabila Islam mula bertapak di rantau ini. Pada mulanya, bahasa Melayu Klasik merupakan satu kumpulan dengan kepelbagaian dialek, yang mencerminkan asal-usul pelbagai kerajaan Melayu di Asia Tenggara. Salah satu daripada dialek-dialek tersebut yang berkembang dalam tradisi kesusasteraan Melaka pada abad ke-15, akhirnya menjadi dominan. Pengaruh kuat Melaka dalam perdagangan antarabangsa di rantau ini menyebabkan bahasa Melayu menjadi lingua franca dalam perdagangan dan diplomasi, dan status ini bertahan dari zaman kesultanan-kesultanan Melayu yang seterusnya, era penjajahan Eropah hinggalah ke zaman moden. Dari abad ke-19 hingga ke-20, bahasa Melayu berkembang secara progresif melalui penambahbaikan ketara tatabahasa dan pengayaan leksikal sehingga menjadi sebuah bahasa moden yang mempunyai lebih daripada 800,000 frasa dalam pelbagai disiplin ilmu.

Bahasa Melayu Purba

[sunting | sunting sumber]

Bahasa Melayu Purba, juga dikenali sebagai Bahasa Melayik Purba[3] ialah bahasa yang dipercayai wujud pada zaman prasejarah dan dituturkan oleh peneroka Austronesia awal di rantau ini. Bahasa moyangnya iaitu bahasa Proto-Melayu-Polinesia yang berasal dari Bahasa Austronesia Purba, mula terpecah sekurang-kurangnya pada 2000 SM akibat kemungkinan oleh perluasan ke selatan bangsa Austronesia ke Filipina, Borneo, Maluku dan Sulawesi dari pulau Taiwan. Bahasa Proto-Melayu telah dituturkan di Borneo sekurang-kurangnya pada tahun 1000 SM dan, telah dikatakan sebaga bahasa nenek moyang semua dialek Melayu berikutnya. Ahli bahasa umumnya bersetuju bahawa tanah air rumpun Melayu adalah di Borneo, berdasarkan penyebaran geografinya di pedalaman, variasinya yang bukan disebabkan oleh perubahan yang disebabkan oleh sentuhan, dan wataknya yang kadangkala konservatif.[4] Sekitar awal milenium pertama, penutur bahasa Melayu telah menubuhkan penempatan di kawasan pantai moden Vietnam Tengah Selatan, Sumatera, semenanjung Tanah Melayu, Borneo, Luzon, Sulawesi, Kepulauan Maluku, Kepulauan Riau, Kepulauan Bangka-Belitung dan Kepulauan Jawa-Bali.[5]

Bahasa Melayu Kuno (Abad ke-7 hingga ke-14)

[sunting | sunting sumber]
Batu bersurat Kedukan Bukit (683 M), yang ditemui di Palembang, Sumatera, Indonesia ialah spesimen bahasa Melayu tertua yang wujud setakat ini.[6]

Permulaan era ini menyaksikan pengaruh tamadun India yang semakin meluas di Nusantara. Dengan penembusan dan percambahan perbendaharaan kata Bahasa Tamil Kuno dan pengaruh agama-agama utama India seperti Hinduisme dan Buddha, Bahasa Melayu Purba berkembang menjadi Bahasa Melayu Kuno. Batu bersurat Dong Yen Chau, dipercayai dari abad ke-4 M, ditemui di barat laut Tra Kieu, berhampiran ibu kota lama Champa di Indrapura, Vietnam moden,[7][8][9] walaupun kelihatan mempunyai persamaan dengan bahasa Melayu pada masa kini, tetapi ia dianggap ditulis dalam bahasa Cam Kuno berbanding bahasa Melayu Kuno oleh pakar seperti Graham Thurgood. Spesimen tertua bahasa Melayu Kuno yang tiada pertikaian ialah Batu Bersurat Sojomerto pada abad ke-7 M dari Jawa Tengah, Prasasti Kedukan Bukit dari Sumatera Selatan di Indonesia, dan beberapa prasasti abad ke-7 hingga abad ke-10 lain yang ditemui di Sumatera dan Jawa di Indonesia, pulau-pulau lain di kepulauan Sunda, serta Luzon di Filipina. Semua batu-batu bersurat Melayu Kuno ini menggunakan sama ada skrip asal India seperti Pallava, Nagari atau aksara Sumatera Kuno yang mempunyai pengaruh dari India.[10]

Sistem bahasa pada Bahasa Melayu Kuno banyak dipengaruhi oleh kitab Sanskrit dari segi fonem, morfem, kosa kata dan ciri kesarjanaan, terutamanya sekali bila perkataan tersebut berkait rapat dengan budaya India seperti puja, bakti, kesatria, maharaja dan raja, serta konsep keagamaan Hindu-Buddha seperti dosa, pahala, neraka, syurga atau surga (digunakan dalam bahasa Indonesia yang bertunjang kepada bahasa Melayu), puasa, sami dan biara, dan penggunaan kata-kata tersebut kekal sehingga hari ini. Malah, sesetengah orang Melayu tanpa mengira agama peribadi mempunyai nama yang berasal daripada bahasa Sanskrit seperti nama dewa-dewi atau pahlawan Hindu India termasuklah Puteri, Putera, Wira dan Wati.

Terdapat satu pendapat masyhur yang mendakwa bahawa Bahasa Melayu Kuno (seperti yang terukir pada batu bersurat Srivijaya dari Sumatera Selatan di Indonesia) ialah nenek moyang setara kepada Bahasa Melayu Klasik. Walau bagaimanapun, beberapa ahli bahasa pernah mempersoalkan mengenai hubungan yang tepat antara kedua-dua bahasa ini sama ada hubungan mereka adalah hubungan moyang-cicit ataupun tidak.[11] Ini kerana terdapat beberapa kejanggalan dari segi morfologi, sintaksis dan imbuhan pada Bahasa Melayu Kuno yang selalunya wujud pada keluarga bahasa Batak tetapi tidak ditemui pada batu bersurat ataupun manuskrip tertua Bahasa Melayu Klasik. Maka ada kemungkinan yang bahasa yang terukir pada batu-batu bersurat dari Srivijaya ialah bahasa sepupu terdekat kepada Bahasa Melayu Klasik, bukannya bahasa moyang.[12] Selain itu, walaupun bukti terawal bahasa Melayu Klasik telah ditemui di semenanjung Tanah Melayu sejak 1303 M, bahasa Melayu Kuno tetap digunakan sebagai bahasa bertulis di Sumatera sehingga akhir abad ke-14, dibuktikan daripada Batu Bersurat Bukit Gombak bertarikh 1357,[13] dan naskhah Tanjung Tanah pada zaman Adityavarman (1347–1375).

Bahasa Melayu Klasik

[sunting | sunting sumber]
Batu Bersurat Terengganu (1303), bukti terawal tulisan Jawi di alam Melayu.

Zaman Bahasa Melayu Klasik bermula apabila agama Islam bertapak di rantau ini dan kemudian dijunjung sebagai agama serantau. Hasil pengislaman dan pertumbuhan perdagangan dengan dunia Islam, era ini menyaksikan penembusan kosa kata Arab dan Parsi serta integrasi budaya-budaya Islam utama dengan budaya Melayu tempatan. Contoh terawal leksikon Arab yang digabungkan dalam bahasa Melayu pra-Klasik yang ditulis dalam Kawi ditemui pada batu bersurat Minye Tujoh bertarikh 1380 M dari Aceh di Sumatera. Namun begitu, bahasa Melayu pra-Klasik ini mengambil bentuk yang lebih radikal lebih daripada setengah abad lebih awal seperti yang dibuktikan dalam Batu Bersurat Terengganu pada 1303 M dan juga batu bersurat Pengkalan Kempas (1468 M), dan kedua-duanya adalah dari semenanjung Tanah Melayu. Kedua-dua batu bersurat tersebut bukan sahaja berfungsi sebagai bukti Islam sebagai agama negara tetapi juga sebagai spesimen tertua yang masih hidup dalam bentuk ortografik klasik yang dominan, iaitu tulisan Jawi. Batu bersurat seakan yang mengandungi pelbagai istilah Arab yang diterima pakai dengan beberapa daripadanya yang masih bertulis aksara India juga ditemui di bahagian lain di Sumatera dan Borneo.[14][15]

Gambar hadapan salinan Sulalatus Salatin atau Sejarah Melayu (1612), satu-satunya catatan sejarah Kesultanan Melayu pada abad ke-15.

Bahasa Melayu pra-Klasik berkembang dan mencapai bentuk yang halus semasa zaman kegemilangan empayar Melayu Melaka dan penggantinya Johor bermula dari abad ke-15.[16] Sebagai sebuah bandar pelabuhan yang sibuk dengan penduduk lebih 200 ribu orang dari pelbagai negara yang berbeza; Melaka menjadi tempat pertembungan kepelbagaian budaya dan bahasa terbesar di Asia Tenggara pada masa itu.[17] Terdapat lebih banyak perkataan pinjaman daripada bahasa-bahasa Arab, Parsi, Tamil dan Cina yang diserap dan tempoh itu menyaksikan kemekaran sastera Melayu Klasik serta pembangunan yang profesional dari segi kepimpinan diraja dan pentadbiran awam. Berbeza dengan bahasa Melayu Kuno, tema sastera Melaka telah berkembang melangkaui karya-karya belles-letters (susastera) dan karya teologi, terbukti dengan kemasukan perakaunan, undang-undang maritim, nota kredit dan lesen perdagangan dalam tradisi sasteranya. Beberapa manuskrip terkemuka di bawah kategori ini ialah Hukum Kanun Melaka dan Undang-Undang Laut Melaka. Tradisi kesusasteraan diperkayakan lagi dengan terjemahan pelbagai karya sastera asing seperti Hikayat Muhammad Hanafiah dan Hikayat Amir Hamzah, dan kemunculan tulisan-tulisan intelektual baharu dalam bidang falsafah, tasawuf, tafsir, sejarah dan lain-lain lagi dalam bahasa Melayu, yang diwakili oleh manuskrip seperti Sulalatus Salatin (juga Sejarah Melayu) dan Hikayat Hang Tuah.[15][18]

Kejayaan Melaka sebagai pusat perdagangan, agama, dan hasil kesusasteraan telah menjadikannya titik rujukan budaya yang penting kepada banyak kesultanan Melayu yang berpengaruh pada abad-abad kemudian. Ini telah menyebabkan semakin pentingnya Bahasa Melayu Klasik sebagai lingua franca tunggal di rantau ini. Melalui hubungan dan perdagangan antara etnik, bahasa Melayu Klasik tersebar melangkaui dunia pertuturan Melayu tradisional[19] dan menghasilkan bahasa perdagangan yang dipanggil Melayu Pasar atau Melayu Rendah,[20] berbanding Melayu Tinggi Melaka-Johor. Malah, Johor juga memainkan peranan penting dalam pengenalan bahasa Melayu ke pelbagai kawasan di bahagian timur Nusantara. Umumnya dipercayai bahawa Melayu Pasar adalah pidgin, mungkin dipengaruhi oleh hubungan antara pedagang Melayu, Cina dan bukan Melayu. Walau bagaimanapun, perkembangan yang paling penting ialah pengkreolan bahasa Melayu pidgin sehingga terlahirnya beberapa bahasa baharu seperti bahasa Melayu Baba, bahasa Melayu Betawi dan bahasa Melayu Indonesia Timur.[21] Selain sebagai alat utama dalam menyebarkan Islam dan aktiviti komersial, bahasa Melayu juga menjadi bahasa mahkamah dan sastera bagi kerajaan-kerajaan di luar wilayah tradisinya seperti Aceh dan Ternate dan juga digunakan dalam komunikasi diplomatik dengan kuasa penjajah Eropah. Ini terbukti daripada surat diplomatik daripada Sultan Abu Hayat II Ternate kepada Raja John III dari Portugal bertarikh 1521 hingga 1522, surat daripada Sultan Alauddin Riayat Shah dari Aceh kepada Kapten Sir Henry Middleton dari Syarikat Hindia Timur bertarikh 1602, dan sepucuk surat emas. surat daripada Sultan Iskandar Muda Aceh kepada Raja James I dari England bertarikh 1615.[22]

Kitab Hakim terjemahan bahasa Melayu oleh Leydekker dalam tulisan Jawi (1733).

Era ini juga menyaksikan minat yang semakin meningkat dalam kalangan warga asing untuk mempelajari bahasa Melayu bagi tujuan perdagangan, misi diplomatik dan aktiviti dakwah. Oleh itu, banyak buku dalam bentuk senarai perkataan atau kamus ditulis. Yang tertua ialah senarai perkataan Cina-Melayu yang disusun oleh pegawai Ming dalam Biro Penterjemah semasa zaman kegemilangan Kesultanan Melaka. Kamus itu dikenali sebagai Man-la-jia Yiyu (滿剌加譯語, Terjemahan Perkataan Melaka) dan mengandungi 482 entri yang dikategorikan kepada 17 bidang iaitu astronomi, geografi, musim dan masa, tumbuh-tumbuhan, burung dan haiwan, rumah dan istana, tingkah laku dan jasad manusia, emas dan barang kemas, sosial dan sejarah, warna, ukuran dan perkataan umum.[23][24] Pada abad ke-16, senarai perkataan itu dipercayai masih digunakan di China apabila pegawai arkib diraja Yang Lin menyemak rekod itu pada 1560 M.[25] Pada 1522, senarai perkataan Eropah-Melayu yang pertama telah disusun oleh seorang penjelajah Itali Antonio Pigafetta, yang menyertai ekspedisi keliling dunia Magellan. Senarai perkataan Itali-Melayu oleh Pigafetta mengandungi kira-kira 426 entri dan menjadi rujukan utama bagi kamus Latin-Melayu dan Perancis-Melayu kemudiannya.[26]

Fasa awal penjajahan Eropah di Asia Tenggara bermula dengan kedatangan Portugis pada abad ke-16, Belanda pada abad ke-17 diikuti oleh British pada abad ke-18. Tempoh ini juga menandakan permulaan Kristianisasi di rantau ini dengan kubu kuatnya di Melaka, Ambon, Ternate dan Batavia. Penerbitan terjemahan Alkitab bermula seawal abad ketujuh belas walaupun terdapat bukti bahawa mubaligh Jesuit, Francis Xavier, menterjemah teks agama yang memasukkan ayat-ayat Alkitab ke dalam bahasa Melayu seawal abad ke-16.[27] Malah, Francis Xavier banyak menumpukan hidupnya untuk misi di hanya empat pusat utama, Melaka, Amboina dan Ternate, Jepun dan China, dua daripadanya berada dalam alam Melayu. Dalam memudahkan kerja-kerja Kristianisasi, buku-buku agama dan manuskrip mula diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu yang mana yang paling awal dimulakan oleh seorang pedagang Belanda alim, Albert Ruyll pada tahun 1611. Buku bertajuk Sovrat ABC dan ditulis dalam abjad Latin bukan sahaja bermaksud memperkenalkan abjad Latin tetapi juga prinsip asas Calvinisme yang merangkumi Sepuluh Perintah, keimanan dan beberapa doa. Karya ini kemudiannya diikuti oleh beberapa terjemahan Melayu lain seperti Injil Mateus dan Markus (1638), Lukas dan Johannes (1646), Injil dan Perbuatan (1651), Kitab Kejadian (1662), Perjanjian Baru (1668) dan Mazmur (1689).[28]

Zaman pramoden (abad ke-19)

[sunting | sunting sumber]

Abad ke-19 adalah zaman penguasaan politik dan komersial Barat yang kuat di kepulauan Melayu. Persempadanan kolonial yang dibawa oleh Perjanjian Inggeris-Belanda 1824 menyebabkan Syarikat Hindia Timur Belanda berjaya menjajah Hindia Timur di selatan manakala Empayar British memegang beberapa jajahan dan negeri naungan di semenanjung Tanah Melayu dan Borneo di utara. Penjajah Belanda dan British, menyedari kepentingan memahami bahasa dan budaya tempatan khususnya bahasa Melayu, mula menubuhkan pelbagai pusat pengajian linguistik, sastera dan budaya di universiti seperti Leiden dan London. Beribu-ribu manuskrip Melayu, serta artifak sejarah budaya Melayu yang lain, dikumpulkan dan dikaji.[29] Penggunaan tulisan Latin mula berkembang dalam bidang pentadbiran dan pendidikan di mana pengaruh kesusasteraan dan bahasa Inggeris dan Belanda mula meresap dan merebak secara beransur-ansur ke dalam bahasa Melayu.

Halaman Hikayat Abdullah yang ditulis dalam tulisan Jawi, daripada koleksi Perpustakaan Negara Singapura. Edisi pertama yang jarang ditemui, ditulis antara 1840 dan 1843, dicetak oleh litografi, dan diterbitkan pada 1849.

Pada masa yang sama, perkembangan teknologi dalam kaedah percetakan yang membolehkan pengeluaran besar-besaran pada harga rendah meningkatkan aktiviti kepengarangan untuk bacaan umum dalam bahasa Melayu, satu perkembangan yang kemudiannya akan mengalihkan sastera Melayu daripada kedudukan tradisionalnya di mahkamah Melayu.[29] Selain itu, gaya penulisan laporan kewartawanan mula mekar dalam arena penulisan Melayu.

Seorang penulis terkenal ialah Abdullah Munsyi dengan karya terkenalnya, Hikayat Abdullah (1840), Kisah Pelayaran Abdullah ke Kelantan (1838) and Kisah Pelayaran Abdullah ke Mekah (1854). Karya Abdullah menandakan peringkat awal dalam peralihan daripada kesusasteraan klasik ke moden, membawa kesusasteraan Melayu daripada keasyikan dengan cerita rakyat dan legenda kepada huraian sejarah yang tepat.[30] Malah, Abdullah sendiri turut membantu Claudius Thomsen, seorang paderi Denmark, dalam menerbitkan majalah Melayu pertama yang dikenali, Bustan Ariffin bertemakan mubaligh Kristian, di Melaka pada 1831, lebih setengah abad lebih awal daripada akhbar Melayu pertama yang diketahui.[31] Abdullah Munsyi dianggap sebagai “Bapa Kesusasteraan Melayu Moden”, sebagai orang Melayu tempatan pertama yang menerbitkan karyanya.

Manuskrip Gurindam Dua Belas (1847).

Banyak lagi buku terkenal yang diterbitkan di seluruh Nusantara seperti tiga karya sastera klasik terkenal, Gurindam Dua Belas (1847), Bustanul Katibin (1857) dan Kitab Pengetahuan Bahasa (1858) oleh Raja Ali Haji kelahiran Selangor, dan turut dihasilkan di Riau-Lingga pada masa ini. Menjelang pertengahan abad ke-19 dan awal abad ke-20, dunia sastera Melayu turut dimeriahkan oleh sasterawan wanita seperti Raja Aisyah Sulaiman kelahiran Riau-Lingga, cucu Raja Ali Haji sendiri dengan bukunya yang terkenal Hikayat Syamsul Anwar (1890). Dalam buku ini, beliau menyatakan ketidaksetujuannya mengenai perkahwinannya dan keterikatannya dengan tradisi dan istana diraja.

Para ulama Riau-Lingga juga menubuhkan Kelab Rusydiyah, salah satu pertubuhan sastera Melayu yang pertama, untuk melibatkan diri dalam pelbagai aktiviti sastera dan intelektual pada akhir abad ke-19. Ia adalah sekumpulan ulama Melayu, yang membincangkan pelbagai perkara berkaitan dengan penulisan dan penerbitan. Terdapat juga buku-buku agama terkenal pada zaman itu yang bukan sahaja diterbitkan di dalam negara tetapi juga di negara-negara seperti Mesir dan Turki.

Antara contoh surat khabar Melayu yang terawal ialah Soerat Kabar Bahasa Malaijoe Surabaya yang diterbitkan di Hindia Belanda pada tahun 1856, Jawi Peranakan di Singapura, diterbitkan pada tahun 1876 dan Seri Perak dari Taiping yang diterbitkan di Malaya British pada tahun 1893. Malah terdapat sebuah akhbar Melayu yang diterbitkan di Sri Lanka pada 1869, dikenali sebagai Alamat Langkapuri, dianggap akhbar Melayu pertama yang pernah diterbitkan dalam tulisan Jawi.

Dalam pendidikan, bahasa Melayu Melaka-Johor dianggap sebagai bahasa baku dan menjadi bahasa pengantar di sekolah-sekolah pada zaman penjajahan. Mulai tahun 1821, sekolah-sekolah Melayu telah ditubuhkan oleh kerajaan jajahan British di Pulau Pinang, Melaka dan Singapura . Ini diikuti oleh ramai lagi di negeri-negeri Melayu di semenanjung. Perkembangan ini menjana penulisan buku teks untuk sekolah, di samping penerbitan bahan rujukan seperti kamus bahasa Melayu dan buku tatabahasa. Selain itu, dorongan penting diberikan ke arah penggunaan bahasa Melayu dalam pentadbiran British, yang mewajibkan setiap penjawat awam dalam perkhidmatan lulus peperiksaan khas dalam bahasa Melayu sebagai syarat untuk disahkan jawatan, seperti yang diterbitkan dalam Warta Kerajaan Selat 1859.

Di Indonesia, kerajaan kolonial Belanda mengiktiraf bahasa Melayu Melaka-Johor yang digunakan di Riau-Lingga sebagai "Melayu Tinggi" dan mempromosikannya sebagai medium komunikasi antara penduduk Belanda dan tempatan. Bahasa ini juga diajar di sekolah bukan sahaja di Riau tetapi juga di Sumatera Timur, Jawa, Kalimantan dan Indonesia Timur.[31]

Zaman moden (abad ke-20 hingga kini)

[sunting | sunting sumber]

Perkembangan kesusasteraan Melayu pramoden pada abad ke-19 membawa kepada kebangkitan gerakan intelektual dalam kalangan penduduk tempatan dan kemunculan komuniti baru ahli bahasa Melayu. Penghayatan bahasa semakin bertambah, dan pelbagai usaha dilakukan oleh masyarakat untuk mempertingkatkan lagi penggunaan bahasa Melayu serta mempertingkatkan kebolehannya dalam menghadapi era moden yang mencabar. Antara usaha yang dilakukan ialah perancangan korpus bahasa Melayu, yang pertama kali dimulakan oleh Pakatan Belajar-Mengajar Pengetahuan Bahasa yang ditubuhkan pada 1888. Persatuan ini, dinamakan semula pada tahun 1935 sebagai Pakatan Bahasa Melayu dan Persuratan Buku Diraja Johor terlibat secara aktif dalam menyusun dan menyusun panduan ejaan, kamus, tatabahasa, tanda baca, huruf, esei, peristilahan. dan lain-lain lagi.[32] Penubuhan Kolej Latihan Sultan Idris (SITC) di Tanjung Malim, Perak pada 1922 menggiatkan usaha ini. Pada tahun 1936, Za'ba, seorang sarjana Melayu yang cemerlang dan pensyarah SITC telah menghasilkan buku siri tatabahasa Melayu bertajuk Pelita Bahasa yang memodenkan struktur bahasa Melayu Klasik dan menjadi asas kepada bahasa Melayu yang digunakan pada masa kini.[33] Perubahan yang paling penting ialah dalam sintaks, daripada bentuk pasif klasik kepada bentuk aktif moden. Pada abad ke-20, penambahbaikan lain turut dilakukan oleh persatuan, pertubuhan, institusi kerajaan dan kongres lain di pelbagai bahagian di rantau ini.

Penulisan mempunyai tempat tersendiri dalam sejarah kesedaran diri dan perjuangan nasionalis di Indonesia dan Malaysia. Selain menjadi alat utama untuk menyebarkan ilmu dan maklumat, akhbar dan jurnal seperti Al-Imam (1906), Panji Poestaka (1912), Lembaga Melayu (1914), Warta Malaya (1931), Poedjangga Baroe (1933) dan Utusan Melayu (1939) menjadi teras utama dalam memperjuangkan dan membentuk perjuangan nasionalisme. Penulisan, sama ada dalam bentuk novel, cerpen, atau puisi, semuanya memainkan peranan tersendiri dalam membangkitkan semangat Kebangkitan Nasional Indonesia dan nasionalisme Melayu.

Semasa Kongres Pemuda Indonesia pertama yang diadakan pada tahun 1926, dalam Sumpah Pemuda, bahasa Melayu telah diisytiharkan sebagai bahasa pemersatu bagi Indonesia. Pada tahun 1945, bahasa yang dinamakan "bahasa Indonesia" telah termaktub sebagai bahasa kebangsaan dalam perlembagaan Indonesia yang baru merdeka. Kemudian, pada 1957, bahasa Melayu telah dinaikkan kepada status bahasa kebangsaan bagi Persekutuan Tanah Melayu yang merdeka (kemudian dibentuk semula sebagai Malaysia pada tahun 1963). Kemudian pada tahun 1959, bahasa Melayu juga menerima status bahasa kebangsaan di Brunei, walaupun ia hanya berhenti menjadi naungan British pada 1984. Apabila Singapura berpisah dari Malaysia pada 1965, bahasa Melayu menjadi bahasa kebangsaan republik baru itu dan salah satu daripada empat bahasa rasmi. Kemunculan negeri-negeri yang baru merdeka ini membuka jalan kepada penggunaan bahasa Melayu (atau Indonesia) yang lebih luas dan meluas dalam pentadbiran kerajaan dan pendidikan. Kolej dan universiti dengan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar utama mereka diperkenalkan dan berkembang sebagai pusat penyelidikan dan penghasilan tulisan intelektual baharu dalam bahasa Melayu yang terkemuka.[34] Selepas kemerdekaan Timor Timur daripada Indonesia, bahasa Indonesia telah ditetapkan oleh perlembagaan negara 2002 sebagai salah satu daripada dua 'bahasa kerja' (satu lagi bahasa Inggeris).

"..Kami poetra dan poetri Indonesia mendjoendjoeng bahasa persatoean, bahasa Melajoe,.."

— Draf bahagian ketiga Sumpah Pemuda dalam Kongres Pemuda pertama pada 1926. Istilah Bahasa Melajoe ditukar ke Bahasa Indonesia pada 1928.[35]

Bahasa Indonesia sebagai bahasa pemersatu bagi Indonesia agak terbuka untuk menampung pengaruh dari bahasa kumpulan etnik Indonesia yang lain, Belanda sebagai penjajah terdahulu, dan bahasa Inggeris sebagai bahasa antarabangsa. Akibatnya, bahasa Indonesia mempunyai sumber kata pinjaman yang lebih luas, berbanding bahasa Melayu seperti yang digunakan di Malaysia, Singapura dan Brunei. Telah dicadangkan bahawa bahasa Indonesia adalah bahasa buatan yang dirasmikan pada tahun 1928. Apa yang dimaksudkan di sini ialah bahasa Indonesia direka oleh ahli akademik dan bukannya berkembang secara semula jadi seperti kebanyakan bahasa biasa, untuk menampung tujuan politik untuk menubuhkan bahasa penyatuan rasmi Indonesia. Dengan meminjam banyak daripada banyak bahasa lain ia menyatakan evolusi linguistik semula jadi; sebenarnya, ia adalah semula jadi seperti bahasa seterusnya, seperti yang ditunjukkan dalam kapasiti luar biasa untuk menyerap perbendaharaan kata asing. Evolusi bahasa Indonesia yang berbeza-beza ini membawa kepada keperluan untuk sebuah institusi yang dapat memudahkan penyelarasan dan kerjasama dalam pembangunan linguistik di kalangan negara yang menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan mereka. Contoh pertama kerjasama linguistik adalah pada tahun 1959 antara Tanah Melayu dan Indonesia, dan ini diperkukuh lagi pada tahun 1972 apabila MBIM (bentuk pendek untuk Majlis Bahasa Indonesia-Malaysia – Dewan Bahasa Indonesia-Malaysia) ditubuhkan. MBIM kemudiannya berkembang menjadi MABBIM (Majlis Bahasa Brunei-Indonesia-Malaysia) pada tahun 1985 dengan kemasukan Brunei sebagai ahli dan Singapura sebagai pemerhati tetap. Institusi penting lain ialah Dewan Bahasa dan Pustaka yang ditubuhkan pada tahun 1956. Ia merupakan badan kerajaan yang bertanggungjawab menyelaras penggunaan bahasa Melayu di Malaysia dan Brunei.

Sistem tulisan

[sunting | sunting sumber]

Bentuk ortografik dominan bahasa Melayu Moden berdasarkan skrip Rom atau Latin, abjad Melayu, mula dikembangkan pada awal abad ke-20. Oleh kerana negara-negara berbahasa Melayu dibahagikan antara dua pentadbiran kolonial (Belanda dan Inggeris), dua ortografi ejaan utama yang berbeza telah dibangunkan di Hindia Belanda dan Malaya British masing-masing, dipengaruhi oleh ortografi bahasa kolonial masing-masing. Pada 1901, Sistem ejaan van Ophuijsen (1901–1947) menjadi ortografi baku bagi bahasa Melayu di Hindia Belanda. Pada tahun berikutnya, kerajaan Negeri-Negeri Melayu Bersekutu menubuhkan sebuah suruhanjaya ortografik yang diketuai oleh Sir Richard James Wilkinson yang kemudiannya membangunkan "Sistem Ejaan Wilkinson" (1904–1933). Sistem ejaan ini kemudiannya akan digantikan oleh sistem ejaan Republik (1947–1972) dan Sistem Ejaan Za'ba (1933–1942). Semasa pendudukan Jepun di Tanah Melayu dan Indonesia, muncul satu sistem yang sepatutnya menyeragamkan sistem di kedua-dua negara. Sistem yang dikenali sebagai Fajar Asia nampaknya menggunakan sistem penulisan huruf vokal Republik dan sistem konsonan Malaya. Sistem ini hanya wujud semasa pendudukan Jepun. Pada 1972, satu pengisytiharan dibuat bagi sistem ejaan bersama di kedua-dua negara, yang dikenali sebagai Ejaan Rumi Baharu di Malaysia, dan Ejaan yang Disempurnakan di Indonesia. Dengan pengenalan sistem ejaan biasa yang baharu ini, semua dokumen pentadbiran, bahan pengajaran dan pembelajaran serta semua bentuk komunikasi bertulis adalah berdasarkan sistem ejaan yang agak seragam dan ini membantu dalam komunikasi yang berkesan dan cekap, khususnya dalam pentadbiran dan pendidikan negara.

Walaupun penggunaan abjad Melayu secara meluas dan diinstitusikan, tulisan Jawi kekal sebagai salah satu daripada dua tulisan rasmi di Brunei, dan digunakan sebagai skrip ganti di Malaysia. Penggunaan Jawi sehari-hari dikekalkan di kawasan berpenduduk Melayu yang lebih konservatif seperti Pattani di Thailand dan Kelantan di Malaysia. Jawi juga digunakan dalam pentadbiran agama dan kebudayaan Melayu di Terengganu, Kelantan, Kedah, Perlis dan Johor. Pengaruh tulisan masih ada di Sulu dan Marawi di Filipina, manakala di Indonesia tulisan Jawi masih digunakan secara meluas di wilayah Riau dan Pulau Riau, di mana papan tanda jalan dan tanda bangunan kerajaan ditulis dalam tulisan ini.[36]

Lihat juga

[sunting | sunting sumber]

Rujukan

[sunting | sunting sumber]
  1. ^ Voorhoeve, P. (1970). "Kerintji Documents". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde. 126 (4): 369–399. doi:10.1163/22134379-90002797.
  2. ^ Teeuw 1959, halaman 149
  3. ^ Kamus Dewan Perdana 2006
  4. ^ Andaya 2001
  5. ^ Andaya 2001
  6. ^ Guy, John (2014). Lost Kingdoms: Hindu-Buddhist Sculpture of Early Southeast Asia. Metropolitan Museum of Art. m/s. 21. ISBN 9781588395245.
  7. ^ Abdul Rashid & Amat Juhari 2006, halaman 27
  8. ^ Arkib Negara Malaysia 2012
  9. ^ Morrison 1975
  10. ^ Molen, Willem van der (2008). "The Syair of Minye Tujuh". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde. 163 (2/3): 356–375. doi:10.1163/22134379-90003689.
  11. ^ Sneddon 2003
  12. ^ Teeuw 1959
  13. ^ Teeuw 1959
  14. ^ Collins 1998, halaman 12–15
  15. ^ a b Abdul Rashid & Amat Juhari 2006
  16. ^ Sneddon 2003, halaman 74–77
  17. ^ Collins 1998
  18. ^ Collins 1998, halaman 15–20
  19. ^ Sneddon 2003, halaman 59
  20. ^ Sneddon 2003, halaman 84
  21. ^ Sneddon 2003, halaman 60
  22. ^ Collins 1998
  23. ^ Braginsky, Vladimir, penyunting (2013) [first published 2002]. Classical Civilizations of South-East Asia. Routledge. m/s. 366–. ISBN 978-1-136-84879-7.
  24. ^ Edwards, E. D.; Blagden, C. O. (1931). "A Chinese Vocabulary of Malacca Malay Words and Phrases Collected between A. D. 1403 and 1511 (?)". Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London. 6 (3): 715–749. doi:10.1017/S0041977X00093204. JSTOR 607205.
  25. ^ Collins 1998
  26. ^ Collins 1998
  27. ^ de Vries, Lourens (2018). "The First Malay Gospel of Mark (1629–1630) and the Agama Kumpeni". Journal of the Humanities and Social Sciences of Southeast Asia. 174 (1). doi:10.1163/22134379-17401002. Dicapai pada 20 April 2019.
  28. ^ Collins 1998
  29. ^ a b Abdul Rashid & Amat Juhari 2006, halaman 32
  30. ^ Sneddon 2003, halaman 71
  31. ^ a b Abdul Rashid & Amat Juhari 2006, halaman 33
  32. ^ Abdul Rashid & Amat Juhari 2006
  33. ^ Ooi 2008
  34. ^ Abdul Rashid & Amat Juhari 2006, halaman 34&35
  35. ^ Kementerian Sosial RI 2008
  36. ^ "Peraturan Gubernur Riau Nomor 46 Tahun 2018 Tentang Penerapan Muatan Budaya Melayu Riau Di Ruang Umum". Article 11, Governor Regulation No. 46  2018. Governor of Riau Province.

Bibliografi

[sunting | sunting sumber]

Pautan luar

[sunting | sunting sumber]
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Sejarah_bahasa_Melayu&oldid=6147131"