Pergi ke kandungan

Bahasa Belait

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Belait
Lemeting
Asli kepadaBelait, Tutong (Brunei), Sarawak (Malaysia)
KawasanBrunei, Malaysia
EtnikOrang Belait
Penutur bahasa
[1]
(700 pada 1995)[2]
Kod bahasa
ISO 639-3beg
Glottologbela1260
ELPBelait

Belait, atau Lemeting, ialah bahasa Melayu-Polinesia di Brunei dan negara jiran Malaysia. Ia dituturkan oleh orang Belait yang kebanyakannya tinggal di Daerah Belait, Brunei. Dianggarkan terdapat 700 orang penutur pada 1995.[2]

Pengelasan

[sunting | sunting sumber]

Belait berkaitan dengan bahasa Miri, Kiput dan Narum di Sarawak. Ia dianggap sebahagian daripada subkumpulan Baram Bawah dalam bahasa Sarawak Utara.[3]

Terdapat empat dialek Belait yang saling difahami.[4] Ini dituturkan di dua wilayah utama:

Dua dialek Belait yang berbeza - Metting dan Bong - dituturkan dalam kampung Mungkom, Kiudang.[4] Terdapat sangat sedikit penutur bagi mana-mana dialek.

Rujukan umum tentang fonologi Belait termasuk Martin (1990) bagi Metting,[4][5] dan Noor Alifah Abdullah (1992) bagi Labi.[4][6] Lakaran ini berdasarkan dialek Metting. Dialek lain mungkin berbeza dalam fonologi dan leksikonnya.

Bibir Apikal Laminal Dorsal Glotis
Sengauan m n ɲ ŋ
Hentian Tak bersuara p t c k ʔ
Bersuara b d ɟ g
Geseran s ʁ h
Sisian l
Meluncur w j

Metting Belait mempunyai lima vokal monoftong /i, u, e, o, a/. Terdapat satu diftong /iə/.

Fonem /e/ direalisasikan sebagai [ə] dalam suku kata bukan akhir, dan sebagai [ɛ] dan [e] dalam suku kata akhir.[4]

Struktur Suku Kata

[sunting | sunting sumber]

Akar leksikal adalah dwisuku kata. Suku kata akhir biasanya (C)V((C)C). Bukan akhir biasanya ((C)C)V(C).[4]

Tatabahasa

[sunting | sunting sumber]

Kelas perkataan

[sunting | sunting sumber]

Golongan kata utama dalam Belait ialah kata kerja dan kata nama. Kedua-dua kelas boleh dibezakan dengan pengedaran, bentuk dan fungsinya. Contohnya, kata kerja dinafikan dengan bentuk (e)ndeh dan kata nama dengan bentuk kay':

pra'=yeh

hujan=DIST

nga'

telah

salit,

lebat,

ndeh

NEG

ana'

dapat

umaw'

AV.buat

padi

padi

pra'=yeh nga' salit, ndeh ana' umaw' padi

hujan=DIST telah lebat, NEG dapat AV.buat padi

'Hujan menjadi lebat, dan [kita] tak dapat tanam padi'

kad

tarsier

macim

macam

blabiw,

tikus

kay'

NEG

blabiw

tikus

kad macim blabiw, kay' blabiw

tarsier macam tikus NEG tikus

'(Rupa) Tarsier seperti tikus, tetapi bukanlah sebuah tikus'

Terdapat juga beberapa kelas berfungsi tertutup:[4]

  • Kata ganti nama
  • Kata depan
  • Pengelas
  • Angka
  • Modal dan aspektual
  • Deictics (termasuk demonstratif)

Struktur klausa asas

[sunting | sunting sumber]

Belait ialah bahasa awalan kepala. Ini bermakna kata nama kepala mendahului pemilik dan pengubahsuai lain. Mereka juga mendahului klausa relatif.[4] Kebanyakan klausa terdiri daripada predikat dan subjek. Subjek boleh sama ada mengikut atau mendahului predikat. Oleh itu, susunan perkataan adalah fleksibel.[4]

pading=yeh

pedang=DIST

lassaw'

panas

pading=yeh lassaw'

pedang=DIST panas

'Pedang itu panas'

nengngay'=nyeh

U.baling=3S

pading=yeh

pedang=DIST

lay'

ke

mi'

di

dile'

laut

nengngay'=nyeh pading=yeh lay' mi' dile'

U.baling=3S pedang=DIST ke di laut

'Dia baling pedang itu ke laut' Unknown glossing abbreviation(s) (help);

Predikat boleh menjadi Frasa Kata Kerja (VP), Frasa Nama (NP) atau Frasa Preposisi (PP). Hujah bukan subjek bagi predikat verbal berlaku sejurus selepas kata kerja.[4]

Predikat verbal

[sunting | sunting sumber]

Ketua predikat verbal ialah kata kerja. Terdapat dua jenis kata kerja utama dalam Belait: tak transitif dan transitif. Kata kerja tak transitif hanya mempunyai satu hujah subjek tunggal. Mereka tidak mempunyai sebarang morfologi suara pada kata kerja. Sebaliknya, kata kerja transitif berlaku dalam dua suara yang berbeza: suara pelakon (AV) dan suara undergoer (UV). Kedua-dua binaan digambarkan di bawah:[4]

idih

orang

unnah

dahulu

kuman

AV.makan

salang

arang

idih unnah kuman salang

orang dahulu AV.makan arang

'Orang dahulukala [moyang Belait] makan arang'

brejin

durian

kinan=lew

U.makan=3P

abey'

habis

brejin kinan=lew abey'

durian U.makan=3P habis

'Durian itu habis dimakan mereka' Unknown glossing abbreviation(s) (help);

Dalam pembinaan AV di (5) subjek ialah pelakon iaitu idih unnah 'orang dahulukala'. Dalam pembinaan UV dalam (6) subjek dalam Undergoer, iaitu brejin 'durian'. Dalam kedua-dua kes, subjek datang sebelum predikat. Suara undergoer biasanya mempunyai semantik yang sempurna. Suara pelakon cenderung digunakan dalam konteks lain.[4]

  1. ^ Belait di Ethnologue (edisi ke-16, 2009) penerbitan capaian tertutup - di belakang sekatan berbayar
  2. ^ a b Martin, Peter W. 1995. 'Whither the indigenous languages of Brunei Darussalam?' Oceanic Linguistics 34:44–60
  3. ^ Blust, Robert. 1997. 'Ablaut in Western Borneo'. Diachronica XIV:1–30.
  4. ^ a b c d e f g h i j k l Clynes, Adrian. 2005. 'Belait'. In Nikolaus P. Himmelmann & Alexander Adelaar (eds.) The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Abingdon: Routledge.
  5. ^ Martin, Peter W. 1990. Notes on the Phonology of Belait. Unpublished MS.
  6. ^ Noor Alifah Abdullah. 1992. Struktur bahasa Belait. Unpublished BA Thesis, Department of Malay Language and Linguistics, Universiti Brunei Darussalam.