Bacang

Bacang
Status pemuliharaan
	; Kurang membimbangkan (IUCN 2.3)
Pengelasan saintifik
Domain:	Eukaryota
Alam:	Plantae
Klad:	Trakeofit
Klad:	Eudikot
Klad:	Rosid
Keluarga:	Anacardiaceae
Genus:	Mangifera
Spesies:	M. foetida
Nama binomial
	Mangifera foetida; Lour.

Bacang (Jawi: ‏باچڠ‎code: ms is deprecated ‎), macang atau embacang (nama botani: Mangifera foetida)^[2]^[3] ialah sejenis spesies pokok buah daripada genus Mangifera dalam keluarga mangga iaitu Anacardiaceae yang terdapat di Asia Tenggara.

Buah bacang seperti juga buah kuini iaitu mempunyai beberapa persamaan terutama dari segi bentuk, rasa, aroma dan struktur isinya. Antara perbezaan jelas ialah kandungan serat dalam bacang lebih keras berbanding dengan kuini. Ia merupakan buah yang eksotik ditanam di kawasan kampung secara dusun bercampur dengan pokok buah-buahan lain seperti durian, langsat, duku, kelapa, mangga, rambai dan sebagainya.

Ciri-ciri morfologi

Pokok bacang adalah jenis pokok saka banir yang tumbuh menegak dengan ketinggian 15-25 meter serta mampu tumbuh sehingga 30-35 meter dan bentuk pokoknya adalah bercabang dan rendang. Batangnya merupakan jenis kayu keras yang mempunyai ukur lilit batang 70–150 cm dan mempunyai kulit tebal berwarna coklat serta mempunyai alur di bahagian pangkal pokok. Kelainan pada pokok bacang adalah kerana semua bahagian pokok dari batang, daun, dahan dan buahnya akan mengeluarkan cecair getah bening kelabu keputihan yang apabila terkena kulit akan rasa gatal-gatal terutama di kawasan sensitif atau kulit nipis. Lendir yang keluar ini mula-mula jernih kemudian akan jadi kemerahan apabila berlaku teroksidan dengan udara.

Daun pokok bacang adalah agak keras atau kaku seperti bahagian kulit batang dan berwarna hijau gelap lonjong tirus dengan 2–8 cm lebar dan 9–15 cm panjang. Daun yang tebal dan keras ini seakan berkilat di bahagian atas. Daun bacang yang tua akan gugur sendiri apabila cukup masa.

Bunga bacang didapati banyak dikeluarkan di hujung tangkai panjang seperti piramid berwarna putih kemerahan, merah tua sampai merah tembaga berbau harum sehingga 10–40 cm dan bunga keluar dari tangkai tersebut.^[4] Sekuntum 5 kelopak yang berukuran 4–5 mm lazimnya didebungakan oleh ejen pendebunga seperti langau, semut, kerengga, lebah dan juga angin. Pengeluaran bunga dari hujung tangkai daun dengan banyak pada bulan Mac- April setiap tahun di Malaysia dan Mei-Jun di Indonesia iaitu selepas musim kemaru dan agak panas.^[4]

Buah bacang berbentuk bulat lonjong dengan kulit tebal dan ada bintik-bintik lentisel berwarna coklat. Selalunya keseluruhan buah muda berwarna hijau dan buah matang berwarna hijau kekuningan dan kadang-kadang ada kesan lendir coklat gelap akibat luka. Saiz buah bacang bergantung kepada kesuburan pokok iaitu lingkungan 7–12 cm ukur lilit dan 10–16 cm panjang. Buah yang cukup masak ranum akan gugur sendiri dan dengan kulitnya yang keras dan tebal ianya tidak rosak walaupun jatuh dari ketinggian lebih 10 meter kerana daun dan semak samun boleh menjadi sebagai kusyen semasa ia jatuh. Buah yang masak mempunyai isi berwarna kuning kejinggana dan mengeluarkan aroma atau bau bacang yang sangat kuat. Kalau disimpan dalam rumah maka semua kawasan keliling dan jiran tetangga akan berbau kuat buah bacang. Buahnya masak pada September-November.^[4]

Varieti

Buah macang yang dijual di pasar-pasar di Malaysia agak besar. Varieti lain juga ada seperti buah hampir bulat (contohnya. 'limus piit' yang terdapat di Jawa Barat). Terdapat juga jenis yang mempunyai isi yang lebih halus dan tidak berserat yang dikenali sebagai 'limus tipung (tepung)' yang merujuk kepada isi halusnya. Terdapat juga jenid 'asem linggau' yang terdapat di Kalimantan Timur, yang sebahagian besarnya memiliki biji terbantut. Kepelbagaian ciri buah direkodkan di Borneo dan Kalimantan Selatan. Bunga Mangifera pajang menyerupai Mangifera foetida; perbezaannya hanya daunnya yang lebih panjang dengan urat daun lebih menonjol dan buahnya yang lebih keperangan. Di kebun, dimana Mangifera pajang dan Mangifera foetida ditanam bersama-sama, pendebungaan silang menghasilkan bentuk kacukan yang daun dan buahnya mempunyai ciri kedua spesies.

Penanaman

Penanaman pokok bacang adalah menggunakan biji benih yang disemai dalam polibeg. Klon bacang kini masih belum ada yang didaftarkan di Jabatan Pertanian Malaysia dan yang ada cuma bacang tempatan. Dianggarkan terdapat seluas 150-200 hektar tanaman bacang di Malaysia pada tahun 2011 terutama di kawasan keliling rumah kampung tradisional. Jarak penanaman bacang yang disyorkan adalah 12m x 12m atau lebih jauh dari itu. Lubang penanaman disediakan dahulu dan diisikan dengan baja asas dan baja organik. Penggunaan anak benih bacang yang dicantum akan menghasilkan buah lebih cepat dari pokok ditanam dari biji. Jalankan kerja penyiraman sehingga pokok membesar. Kawal serangan kumbang Cockchafer dan belalang yang makan pucuk daun muda dengan racun serangga.

Pembajaan dengan baja organik dan baja kimia NPK 12:12:17:2 TE apabila pokok telah sesuai untuk berbuah dengan kadar 1.2-1.5 kilogram sepokok sebanyak 3 kali aplikasi. Serangan ulat batang dan ulat pengorek buah perlu dikawal dengan racun serangga jenis sistemik dan mengikut arahan pada label. Kebanyakan buah bacang yang ditanam di Malaysia mungkin boleh dikategorikan sebagai 'Buah Bacang Organik' kerana tidak pernah menggunakan bahan kimia atau baja kimia atau ada yang amalkan sistem penanaman 'Tanam, Tinggal dan Tuai - 3T'. Agak sukar untuk mendapatkan bekalan buah bacang kerana buah tersebut bermusim (sering keluar hasil bacang pada bulan Julai-September) setiap tahun. Kajian di Muar, Melaka dan Banting mendapati harga runcit bacang sekitar RM 10.00 - RM 15.00 sekilogram atau selonggok RM 5.00 mengandungi 2-5 biji bacang. Rasanya yang sangat manis (sehingga lebih dari 20 darjah brix) dan ianya adalah eksotik.

Penyakit dan perosak

masalah utama buah bacang adalah kerana sering wujudnya kumbang mangga didalamnya yang memakan isinya. Ulat pengorek buah dan kumbang dalam Buah bacang boleh dikawal dengan racun serangga sistemik semasa di peringkat vegetatif.

Kegunaan

Buah macang putik mengandungi getah bisa yang mampu menyebabkan bibir dan mulut berkudis. Apabila masak, getahnya terhad pada kulitnya dan buah masak boleh dimakan selepas dikupas. Buah Macang merupakan buah yang sedap dan sungguhpun berbau kuat, rasanya pernah digambarkan sesedap durian, tetapi biasanya tidak dihargai sebagai buah yang dihidangkan di meja. Buah putik biasanya dibasuh dengan air garam dan hirisannya digunakan sebagai bahan rojak dan jeruk masin. Di Borneo buahnya juga biasa digunakan sebagai pengganti asam keping sebagai bahan perasa sambal. Di Malaysia, Ia juga digunakan bagi menghasilkan cutni.

Pokok Macang menghasilkan kayu yang sesuai bagi pembinaan dalam ringan, sementara dan sebagai papan lapis tetapi tidak tahan terdedah. Pulur kayu berbelang sesuai bagi penghasilan perabot.

Daunnya dikatakan mampu meredakan demam (antipiretik) dan bijinya digunakan bagi merawat trikofitosis, trichophytosis, kudis buta (skabies) and eczema. Getah Macang turut digunakan oleh orang asli semenanjung menonjolkan parut tatu.

Bacaan lanjut

Lihat juga

Senarai pokok

Rujukan

^ World Conservation Monitoring Centre (1998). "Mangifera foetida". Senarai Merah Spesies Terancam IUCN. 1998: e.T31392A9625288. doi:10.2305/IUCN.UK.1998.RLTS.T31392A9625288.en. Dicapai pada 16 November 2021.
^ Toh Suat Loo, penyunting (2004). The Cyber Plant Conservation Project: Promoting Plant Biodiversity Conservation through ICT. Serdang, Selangor Darul Ehsan, Malaysia: Pertubuhan Makanan dan Pertanian dan Institut Sumber Genetik Tumbuhan Antarabangsa. m/s. 43. ISBN 92-9043-626-3.
^ "SENARAI POKOK-POKOK BUAH-BUAHAN DAN POKOK-POKOK SUMBER MAKANAN FAUNA KHUSUSNYA BURUNG (YANG TIDAK BOLEH DITEBANG)". Jabatan Perhutanan Negeri Terengganu. Dicapai pada 23 Jun 2013.
^ ^a ^b ^c Sastrapradja, Setijati; Panggabean, Gillmour; Mogea, Johanis Palar; Sukardjo, Sukristijono; Sunarto, Aloysius Tri (1980). Proyek Penelitian Potensi Sumber Daya Ekonomi:Buah-Buahan. 8. Jakarta: LIPI bekerja sama dengan Balai Pustaka. m/s. 17. OCLC 66228010.CS1 maint: ref=harv (link)

Sumber utama

Verheij, E.W.M. dan R.E. Coronel (eds.). 1997. ''Sumber Daya Nabati Asia Tenggara 2: Buah-buahan yang dapat dimakan''. PROSEA – Gramedia. Jakarta. ISBN 979-511-672-2.

Pautan luar

Profil spesies di Flora and Fauna Web Lembaga Taman Negara Singapura

World Conservation Monitoring Centre 1998. Mangifera foetida. 2006 IUCN Red List of Threatened Species. Downloaded on 22 August 2007.
Mangifera foetida Lour
USDA Mangifera foetida Lour. - bachang.

[iucn_status_16_November_2021-1] World Conservation Monitoring Centre (1998). "Mangifera foetida". Senarai Merah Spesies Terancam IUCN. 1998: e.T31392A9625288. doi:10.2305/IUCN.UK.1998.RLTS.T31392A9625288.en. Dicapai pada 16 November 2021.

[2] Toh Suat Loo, penyunting (2004). The Cyber Plant Conservation Project: Promoting Plant Biodiversity Conservation through ICT. Serdang, Selangor Darul Ehsan, Malaysia: Pertubuhan Makanan dan Pertanian dan Institut Sumber Genetik Tumbuhan Antarabangsa. m/s. 43. ISBN 92-9043-626-3.

[3] "SENARAI POKOK-POKOK BUAH-BUAHAN DAN POKOK-POKOK SUMBER MAKANAN FAUNA KHUSUSNYA BURUNG (YANG TIDAK BOLEH DITEBANG)". Jabatan Perhutanan Negeri Terengganu. Dicapai pada 23 Jun 2013.

[:0-4] Sastrapradja, Setijati; Panggabean, Gillmour; Mogea, Johanis Palar; Sukardjo, Sukristijono; Sunarto, Aloysius Tri (1980). Proyek Penelitian Potensi Sumber Daya Ekonomi:Buah-Buahan. 8. Jakarta: LIPI bekerja sama dengan Balai Pustaka. m/s. 17. OCLC 66228010.CS1 maint: ref=harv (link)

[1]

[2]

[3]

[4]