Tun Abdul Jamil

Almarhum Laksamana Paduka Raja Tun Abdul Jamil merupakan seorang pahlawan Melayu dari Kesultanan Johor. Beliau memainkan peranan utama dalam cubaan untuk merebut Melaka daripada kawalan Portugis.

Laksamana Tun Jamil dan Portugis Melaka

Raja Abdullah yang juga dikenali sebagai Raja Bongsu atau Raja Seberang ialah penguasa de facto Johor ketika pemerintahan Sultan Alauddin Riayat Shah III Al-Mansur. Kesultanan Johor menjalinkan hubungan dengan Syarikat Hindia Timur Belanda ketika Belanda membuat beberapa lawatan ke Johor; Jacob Van Heemsberk pada tahun 1602, Jacob Pietersz Van Enkhuijen pada tahun 1603 dan Laksamana Wijb Suatu Mei Wijck pada tahun 1604. Raja Abdullah membuat perjanjian dengan Belanda untuk menyerang Portugis di Melaka dan merebut kembali kota itu dan meletakkannya di bawah kekuasaan kesultanan Melayu.

Laksamana Tun Abdul Jamil dipilih untuk memimpin pasukan ekspedisi Johor pada tahun 1606 melawan pasukan Portugis di Melaka. Angkatan ini terdiri daripada 50 buah perahu perang dan 3,000 orang askar. Belanda menyumbangkan 11 buah kapal man-of-war. Laksamana Belanda Cornelis de Jonge Matelief mengetuai angkatan Belanda. Kapal-kapal itu ialah Oranje, Nassau, Middelburg, Witte Leeuw, Zwarte Leeuw, Mauritus, Grote Zon, Amsterdam, Kleine Zon, Erasmus dan Geuniveerde Provincien.

Pada 18 Mei 1606, tentera gabungan Melayu-Belanda melakukan pengepungan di Melaka. Sebuah armada Portugis berjumlah 14 buah kapal perang dihantar oleh Raja Muda Goa untuk membantu garison Portugis. Satu pertempuran laut telah berlaku pada tarikh 17 Ogos 1606. Kapal Nassau Belanda dikepalai oleh Santa Cruz dan Nossa Senhora Conceição. Setelah menderitai kerugian ketika Middelburg dan Nassau hilang, Matelief menarik pasukannya ke Sungai Johor. Dengan kerugian di laut, Tun Abdul Jamil terpaksa meninggalkan pengepungan di darat.

Percubaan kedua dilakukan pada bulan September 1606. Kontinjen Johor kembali dipimpin oleh Tun Abdul Jamil. Sementara pertempuran laut dimenangi oleh Belanda, pengepungan darat gagal dan pasukan Johor terpaksa mengundurkan diri.

Sultan Abdul Jalil Shah III menjadi Sultan (dengan bantuan daripada Belanda) pada tahun 1638. Pada tahun 1640, usaha lain dilakukan oleh Johor – pasukan ekspedisi Belanda dibuat untuk menawan Melaka. Kekuatan Johor terdiri daripada 40 buah perahu perang dan 1,500 orang askar, dipimpin lagi oleh Laksamana Tun Abdul Jamil. Pada bulan Ogos 1640, mereka berjaya mengepung Melaka, sampai penyerahan kota Melaka pada Januari 1641.

Perang Johor-Jambi

Pada 1666, Jambi menjadi kuasa ekonomi di Selat Melaka dan menginginkan kemerdekaan daripada Johor. Dari 1666, beberapa siri peperangan meletus antara Johor dan Jambi. Ibu kota Johor, Batu Sawar, diserang dan ditawan oleh Jambi. Peperangan tersebut menyebabkan banyak kerugian bagi pihak Johor dan menjatuhkan wibawa kerajaan Johor sebagai pewaris Kesultanan Melaka. Bendahara Johor, Seri Maharaja Tun Habib Abdul Majid telah ditawan oleh Jambi dan urusan pentadbiran terpaksa diserahkan kepada Tun Abdul Jamil.

Pada 1678, Laksamana Tun Abdul Jamil memujuk anak saudaranya, Sultan Ibrahim Shah melarikan diri ke Pahang. Laksamana Tun Abdul Jamil kemudian kembali ke Johor Lama dan membunuh Temenggung yang mentadbir di situ. Pada tahun 1679, Laksamana Tun Abdul Jamil bersama dengan Orang Laut dan tentera upahan Bugis telah berjuang melawan Jambi. Jambi tewas dalam peperangan tersebut dan terpaksa tunduk kepada kerajaan Johor.

Sultan Ibrahim telah menganugerahkan gelaran Paduka Raja kepada Tun Abdul Jamil atas jasanya dalam mengembalikan maruah kerajaan Johor.

Tun Abdul Jamil sebagai Laksamana (Bendahara de-facto)

Laksamana Tun Abdul Jamil dilantik sebagai Laksamana Johor, dengan kuasa sebagai penasihat, pentadbir dan pemangku raja yang selama ini dipegang Bendahara. Sejak pemergian Tun Sri Lanang ke Aceh selepas dilantik sebagai pembesar di sana, pengaruh Bendahara dalam kerajaan Johor telah berkurangan dan peranannya sebagai penghulu pembesar kerajaan dipinggirkan. Faktor utama keluarga Bendahara dipinggirkan kerana Bendahara Tun Seri Lanang pernah berselisih pendapat dengan Sultan Johor berkenaan kerjasama dengan Portugis dalam menghadapi Aceh.

Laksamana Paduka Raja telah menasihati Sultan Ibrahim Shah supaya memindahkan pusat pemerintahan kerajaan Johor ke Kepulauan Riau dan beliau telah berjaya memajukan pelabuhan Riau untuk menyaingi pelabuhan Melaka yang telah ditakluki Belanda. Ketika pengaruh Laksamana Paduka Raja semakin berkembang, beliau telah meminggirkan banyak bangsawan dan pembesar dalam membuat keputusan. Para penentang beliau akan dibunuh. Beliau telah melantik anak-anaknya mengisi jawatan-jawatan berpengaruh seperti Temenggung, Seri Perdana Menteri dan lain-lain manakala puterinya pula telah dikahwinkan dengan Sultan Ibrahim sehingga Sultan Johor berada di bawah pengaruhnya.

Tun Abdul Jamil ialah pemerintah de-facto ketika Sultan Mahmud Shah II menaiki takhta kerajaan Johor pada tahun 1685. Bendahara Tun Habib Abdul Majid yang dipinggirkan telah mengetuai pemberontakan untuk merampas semula kedudukan sebenar Bendahara sebagai pembesar utama raja. Tun Abdul Jamil berserta keluarganya terpaksa melarikan diri ke Terengganu tetapi dipintas oleh orang-orang Bendahara dan beliau telah dibunuh bersama putera-puteranya.

Selepas kematian Laksamana Paduka Raja Tun Abdul Jamil, Bendahara Seri Maharaja Tun Habib Abdul Majid mendapat semula kedudukan asalnya sebagai ketua para pembesar dan pemangku kepada Sultan Mahmud Shah II yang masih kecil.

Jasa

Laksamana Tun Abdul Jamil dianggap mengamalkan cara yang kejam dan kuku besi dalam menjalankan tugasnya. Begitupun, beliau telah bertindak memajukan Johor.

Antara jasa beliau ialah:

Memulihkan semula kedudukan Johor sebagai kuasa ekonomi dan tentera di Selat Melaka.
Mewujudkan sistem cukai yang teratur dan berpatutan.
Memulakan sistem naungan untuk melindungi para pedagang Islam daripada ancaman lanun dan penjahat.
Menggalakkan orang Melayu bergiat dalam aktiviti perdagangan.
Menyekat monopoli penjajah Eropah dalam perdagangan di Alam Melayu.

Atas jasanya, salah sebuah kapal Tentera Laut Diraja Malaysia (TLDM) dinamakan sempena namanya iaitu Kapal DiRaja (KD) Laksamana Tun Abdul Jamil.

Rujukan

Zainal Abidin Abdul Wahid, Empayar Melaka Sepintas Lalu, Sejarah Malaysia Sepintas Lalu, Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur
Abdul Aziz Zakaria, Portugis Dalam Sejarah Melaka, Dewan Bahas dan Pustaka, Kuala Lumpur, 1963
Buyong Adil, Perjuangan Orang Melayu Menentang Penjajahan Abad 15-19, Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur, 1983,

Pautan luar

(Inggeris) The Dutch fight for Melaka