Pergi ke kandungan

Hutan hujan Amazon

Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Hutan hujan Amazon
Portugis: Floresta amazônica
Sepanyol: Selva amazónica
Pemandangan udara hutan Amazon berdekatan Manaus
Peta
Peta kawasan eko hutan Amazon berdasarkan WWF dalam hitam gelap,[1] dan lembangan Amazon dalam hijau cerah.
Geografi
LokasiBolivia, Brazil, Colombia, Ecuador, Guiana Perancis (Perancis), Guyana, Peru, Suriname dan Venezuela
Koordinat3°S 60°W / 3°S 60°W / -3; -60
Luas5,500,000 km2 (2,100,000 bt2)

Hutan hujan Amazon, hutan Amazon atau Amazonia ialah hutan hujan tropika berdaun lebar lembap di biom Amazon yang meliputi kebanyakan lembangan Amazon di Amerika Selatan. Lembangan ini merangkumi 7,000,000 km2 (2,700,000 bt2), dengan 5,500,000 km2 (2,100,000 bt2) dilitupi oleh hutan hujan. Wilayah ini termasuk wilayah kepunyaan sembilan negara dan 3,344 wilayah peribumi yang diakui secara rasmi.

Majoriti hutan terkandung dalam Brazil, dengan 60% daripada hutan hujan, diikuti oleh Peru dengan 13%, Colombia dengan 10%, dan dengan jumlah kecil di Bolivia, Ecuador, Guiana Perancis, Guyana, Suriname dan Venezuela. Empat negara mempunyai "Amazon" sebagai nama salah satu wilayah pentadbiran peringkat pertama mereka, dan Perancis menggunakan nama "taman Amazon Guiana " untuk kawasan perlindungan hutan hujannya. Amazon mewakili lebih separuh daripada baki hutan hujan di planet ini,[2] dan terdiri daripada kawasan hutan hujan tropika tropika terbesar dan paling beraneka makhluk di dunia, dengan anggaran 390 bilion pokok individu dibahagikan kepada 16,000 spesies.[3]

Lebih daripada 30 juta orang daripada 350 kumpulan etnik yang berbeza tinggal di Amazon, yang dibahagikan kepada 9 sistem politik kebangsaan yang berbeza dan 3,344 wilayah orang asli yang diiktiraf secara rasmi. Orang asli membentuk 9% daripada jumlah penduduk dengan 60 daripada kumpulan itu sebahagian besarnya masih terpencil.[4]

Etimologi

[sunting | sunting sumber]

Nama Amazon dikatakan timbul daripada peperangan Francisco de Orellana dengan suku Tapuya dan suku kaum lain. Wanita dari suku itu bertempur bersama lelaki, seperti kebiasaan mereka.[5] Orellana memperoleh nama Amazonas daripada Amazon dalam mitologi Yunani seperti yang digambarkan oleh Herodotus dan Diodorus.[5]

Sejarah

[sunting | sunting sumber]
The Naturalist on the River Amazons, Bates (1863)

Di Amazonas, telah berlaku pertempuran dan peperangan antara puak Jivaro yang berjiran. Beberapa suku kumpulan Jivaro, termasuk Shuar, mengamalkan pemburuan kepala sebagai trofi dan aktiviti pengecilan kepala.[6] Kisah mubaligh ke kawasan di sempadan antara Brazil dan Venezuela telah menceritakan pertelingkahan berterusan dalam puak Yanomamo. Lebih satu pertiga daripada lelaki Yanomamo, secara purata, mati akibat peperangan.[7]

Semasa ledakan getah Amazon dianggarkan bahawa penyakit yang dibawa oleh pendatang, seperti tifus dan malaria, membunuh 40,000 orang asli Amazon.[8]

Matsés membuat hubungan tetap pertama mereka dengan dunia luar pada 1969. Sebelum tarikh itu, mereka secara berkesan berperang dengan kerajaan Peru.[9]

Geografi

[sunting | sunting sumber]

Lokasi

[sunting | sunting sumber]

Sembilan negara berkongsi lembangan Amazon—sebahagian besar hutan hujan, 58.4%, terkandung dalam sempadan Brazil. Lapan negara lain termasuk Peru dengan 12.8%, Bolivia dengan 7.7%, Colombia dengan 7.1%, Venezuela dengan 6.1%, Guyana dengan 3.1%, Suriname dengan 2.5%, Guiana Perancis dengan 1.4%, dan Ecuador dengan 1%.[10]

Semula jadi

[sunting | sunting sumber]
Hutan hujan Amazon di Colombia
Pemandangan udara hutan hujan Amazon, berhampiran Manaus.

Hutan hujan mungkin terbentuk semasa era Eosen (dari 56 juta tahun hingga 33.9 juta tahun yang lalu). Ia muncul berikutan pengurangan suhu tropika sedunia apabila Lautan Atlantik telah melebar secukupnya untuk memberikan iklim yang hangat dan lembap kepada lembangan Amazon. Hutan hujan telah wujud selama sekurang-kurangnya 55 juta tahun, dan kebanyakan wilayah itu kekal bebas daripada biom jenis savana sekurang-kurangnya sehingga zaman ais semasa apabila iklim lebih kering dan savana lebih meluas.[11][12]

Berikutan peristiwa kepupusan Kapur–Paleogen, kepupusan dinosaur dan iklim yang lebih lembap mungkin telah membenarkan hutan hujan tropika merebak ke seluruh benua. Dari 66 hingga 34 Mya, hutan hujan memanjang ke selatan sejauh latitud 45°. Turun naik iklim dalam tempoh 34 juta tahun yang lalu telah membolehkan kawasan savana berkembang ke kawasan tropika. Semasa Oligosen, sebagai contoh, hutan hujan merentangi jalur yang agak sempit. Ia mengembang semula semasa Miosen Pertengahan, kemudian berundur ke pembentukan kebanyakannya pedalaman pada maksimum glasier terakhir.[13] Walau bagaimanapun, hutan hujan masih berjaya berkembang maju dalam tempoh glasier ini, membolehkan kemandirian dan evolusi kepelbagaian spesies yang luas.[14]

Pemandangan udara hutan hujan Amazon

Semasa pertengahan Eosen, dipercayai bahawa lembangan saliran Amazon terbelah di sepanjang tengah benua oleh Gerbang Púrus. Air di sebelah timur mengalir ke arah Atlantik, manakala ke barat air mengalir ke arah Pasifik merentasi Lembangan Amazon. Walaupun begitu, apabila Pergunungan Andes meninggi, sebuah lembangan besar telah dicipta yang menutup sebuah tasik; kini dikenali sebagai Lembangan Solimões. Dalam tempoh 5–10 juta tahun yang lalu, air terkumpul ini menembusi Gerbang Púrus, bergabung dengan aliran timur ke arah Atlantik.[15][16]

Terdapat bukti bahawa terdapat perubahan ketara dalam tumbuh-tumbuhan hutan hujan Amazon sejak 21,000 tahun lalu melalui maksimum glasier (LGM) terakhir dan penyahglasieran seterusnya. Analisis mendapan sedimen daripada tasik paleo lembangan Amazon menunjukkan bahawa hujan di lembangan semasa LGM adalah lebih rendah berbanding pada masa ini, dan ini hampir pasti dikaitkan dengan pengurangan litupan tumbuh-tumbuhan tropika lembap di lembangan.[17] Pada hari ini, Amazon menerima kira-kira 9 kaki hujan setiap tahun. Walau bagaimanapun, terdapat perdebatan mengenai sejauh mana pengurangan ini. Sesetengah saintis berpendapat bahawa hutan hujan telah dikurangkan kepada refugia kecil yang terpencil yang dipisahkan oleh hutan terbuka dan padang rumput;[18] saintis lain berpendapat bahawa hutan hujan sebahagian besarnya kekal utuh tetapi memanjang kurang jauh ke utara, selatan, dan timur berbanding yang dilihat hari ini.[19] Perdebatan ini telah terbukti sukar untuk diselesaikan kerana batasan praktikal bekerja di hutan hujan bermakna pensampelan data adalah berat sebelah dari pusat lembangan Amazon, dan kedua-dua penjelasan disokong dengan munasabah oleh data yang tersedia.

Aktiviti manusia

[sunting | sunting sumber]
Manaus, dengan 2.2 juta penduduk, adalah bandar terbesar di lembangan Amazon.
Yanomami ialah kumpulan kira-kira 32,000 orang asli yang tinggal di hutan hujan Amazon.[20]
Ahli puak tidak terhubung ditemui di negeri Acre, Brazil pada tahun 2009.

Berdasarkan bukti arkeologi daripada penggalian di Caverna da Pedra Pintada, penduduk manusia mula-mula menetap di rantau Amazon sekurang-kurangnya 11,200 tahun lalu.[21] Perkembangan seterusnya membawa kepada penempatan zaman prasejarah lewat di sepanjang pinggir hutan menjelang 1250 AD, yang menyebabkan perubahan dalam litupan hutan.[22]

Untuk masa yang lama, ia dianggap bahawa hutan hujan Amazon tidak pernah terdiri lebih daripada penduduk yang jarang, kerana agak mustahil untuk mengekalkan populasi yang besar melalui pertanian memandangkan tanah yang kurang subur. Ahli arkeologi Betty Meggers adalah penyokong terkemuka idea ini, seperti yang diterangkan dalam bukunya Amazonia: Man and Culture in a Counterfeit Paradise. Beliau mendakwa bahawa kepadatan 0.2 penghuni per kilometer ialah maksimum yang boleh dikekalkan di hutan hujan melalui pemburuan, dengan pertanian diperlukan untuk menjadi tuan rumah kepada populasi yang lebih besar.[23] Walau bagaimanapun, penemuan antropologi baru-baru ini telah mencadangkan bahawa wilayah itu sebenarnya padat dengan penduduk. Kira-kira 5 juta orang mungkin tinggal di rantau Amazon pada 1500 AD, dibahagikan antara penempatan pantai yang padat, seperti di Marajó dan penduduk pedalaman.[24] Menjelang tahun 1900, populasi telah menurun kepada 1 juta dan pada awal 1980-an, ia kurang daripada 200,000.[24]

Orang Eropah pertama yang mengembara sepanjang Sungai Amazon ialah Francisco de Orellana pada 1542.[25] Unnatural Histories siaran BBC membentangkan bukti bahawa Orellana, berbanding membesar-besarkan dakwaannya seperti yang difikirkan sebelum ini, adalah betul dalam pemerhatiannya bahawa sebuah tamadun yang kompleks sedang berkembang di sepanjang Amazon pada tahun 1540-an. Dipercayai bahawa tamadun kemudiannya hancur oleh penyebaran penyakit dari Eropah, seperti cacar.[26] Tamadun ini telah disiasat oleh penjelajah British Percy Fawcett pada awal abad ke-20. Hasil ekspedisinya tidak dapat disimpulkan dan dia hilang secara misteri dalam perjalanan terakhirnya. Namanya untuk tamadun yang hilang ini ialah Kota Z.

Sejak tahun 1970-an, banyak geoglif telah ditemui di tanah yang ditebang hutan bertarikh antara 1–1250 AD, melanjutkan dakwaan kewujudan tamadun pra-Columbus.[27][28] Ondemar Dias diiktiraf pertama kali menemui geoglif pada 1977, dan Alceu Ranzi dikreditkan kerana meneruskan penemuan mereka selepas terbang di atas Acre.[26][29] Unnatural Histories membentangkan bukti bahawa hutan hujan Amazon bukanlah hutan belantara yang asli, sebaliknya telah dibentuk oleh manusia selama sekurang-kurangnya 11,000 tahun melalui amalan seperti berkebun hutan dan terra preta.[26] Terra preta ditemui di kawasan besar di hutan Amazon; dan kini diterima secara meluas sebagai produk pengurusan tanah asli. Pembangunan tanah yang subur ini membolehkan pertanian dan silvikultur dalam persekitaran yang bermusuhan sebelum ini; bermakna bahawa sebahagian besar hutan hujan Amazon mungkin adalah hasil daripada pengurusan manusia berabad-abad, dan bukannya berlaku secara semula jadi seperti yang disangkakan sebelum ini.[30] Di wilayah suku Xingu, tinggalan beberapa penempatan besar di tengah-tengah hutan Amazon ini ditemui pada tahun 2003 oleh Michael Heckenberger dan rakan sekerja Universiti Florida. Antaranya ialah bukti jalan, jambatan dan plaza besar.[31]

Pokok agar gergasi di barat Brazil.

Hutan tropika lembap adalah biom yang paling kaya dengan spesies, dan hutan tropika di Amerika secara konsisten lebih kaya spesies daripada hutan serupa di Afrika dan Asia.[32] Sebagai kawasan hutan hujan tropika terbesar di Amerika, hutan hujan Amazon mempunyai kepelbagaian biologi yang tiada tandingannya. Satu daripada sepuluh spesies yang diketahui di dunia tinggal di hutan hujan Amazon.[33] Ini merupakan koleksi terbesar tumbuhan hidup dan spesies haiwan di dunia.

Wilayah ini adalah rumah kepada kira-kira 2.5 juta spesies serangga,[34] puluhan ribu tumbuhan, dan kira-kira 2,000 burung dan mamalia. Sehingga kini, sekurang-kurangnya 40,000 spesies tumbuhan, 2,200 ikan,[35] 1,294 burung, 427 mamalia, 428 amfibia, dan 378 reptilia telah diklasifikasikan secara saintifik di rantau ini.[36] Satu daripada lima daripada semua spesies burung ditemui di hutan hujan Amazon, dan satu daripada lima spesies ikan hidup di sungai dan sungai Amazon. Para saintis telah menerangkan antara 96,660 dan 128,843 spesies invertebrata di Brazil sahaja.[37]

Kepelbagaian biologi spesies tumbuhan adalah yang tertinggi di Bumi dengan satu kajian 2001 mendapati suku kilometer persegi (62 ekar) hutan hujan Ecuador menyokong lebih daripada 1,100 spesies pokok.[38] Satu kajian pada 1999 mendapati satu kilometer persegi (247 ekar) hutan hujan Amazon boleh mengandungi kira-kira 90,790 tan tumbuhan hidup. Purata biojisim tumbuhan dianggarkan sebanyak 356 ± 47 tan sehektar.[39] Sehingga kini, dianggarkan 438,000 spesies tumbuhan yang mempunyai kepentingan ekonomi dan sosial telah didaftarkan di rantau ini dengan masih banyak lagi yang perlu ditemui atau dikatalogkan.[40] Jumlah spesies pokok di rantau ini dianggarkan sebanyak 16,000.[3]

Kawasan daun hijau tumbuhan dan pokok di hutan hujan berbeza-beza sebanyak kira-kira 25% akibat perubahan musim. Daun mengembang semasa musim kemarau apabila cahaya matahari berada pada tahap maksimum, kemudian mengalami abscistion pada musim hujan yang mendung. Perubahan ini memberikan keseimbangan karbon antara fotosintesis dan respirasi.[41]

Hutan hujan mengandungi beberapa spesies yang boleh menimbulkan bahaya. Antara makhluk pemangsa terbesar ialah kaiman hitam, jaguar, kougar, dan anakonda. Di sungai, belut elektrik boleh menghasilkan renjatan elektrik yang boleh melumpuhkan atau membunuh manusia, manakala piranha diketahui menggigit dan mencederakan manusia.[42] Pelbagai spesies katak dart beracun merembeskan toksin alkaloid lipofilik melalui dagingnya. Terdapat juga banyak parasit dan vektor penyakit. Kelawar pontianak tinggal di hutan hujan dan boleh menyebarkan virus rabies.[43] Malaria, demam kuning dan denggi juga boleh diperoleh di rantau Amazon.

Walau bagaimanapun, kepelbagaian biologi di Amazon semakin terancam, terutamanya oleh kehilangan habitat akibat penebangan hutan serta peningkatan kekerapan kebakaran. Lebih 90% spesies tumbuhan dan vertebrata Amazon (13,000-14,000 keseluruhannya) mungkin telah terjejas pada tahap tertentu oleh kebakaran.[44]

Penebangan hutan

[sunting | sunting sumber]
Selang masa penebangan hutan 1984–2018 (kanan bawah)
Penebangan hutan di negeri Maranhão di Brazil, 2016
Kebakaran hutan di wilayah orang asli Brazil, 2017
Rumah kepada kebanyakan hutan hujan Amazon, kehilangan hutan primer tropika (tumbuh tua) Brazil jauh melebihi negara lain.[45]

Penebangan hutan ialah penukaran kawasan hutan kepada kawasan bukan hutan. Sumber utama penebangan hutan di Amazon adalah penempatan manusia dan pembangunan tanah.[46] Pada 2018, kira-kira 17% daripada hutan hujan Amazon telah musnah. Penyelidikan mencadangkan bahawa apabila mencapai kira-kira 20–25% (oleh itu 3–8% lagi), titik permulaan untuk mengubahnya menjadi ekosistem bukan hutan – savana terdegradasi – (di timur, selatan dan tengah Amazonia) akan dicapai.[47][48]

Sebelum awal 1960-an, akses ke kawasan pedalaman hutan sangat terhad, dan hutan itu pada asasnya kekal utuh.[49] Ladang yang ditubuhkan pada tahun 1960-an adalah berdasarkan penanaman tanaman dan kaedah tebas dan bakar. Walau bagaimanapun, penjajah tidak dapat menguruskan ladang dan tanaman mereka kerana kehilangan kesuburan tanah dan pencerobohan rumpai.[50] Tanah di Amazon adalah produktif untuk jangka masa yang singkat, jadi petani sentiasa berpindah ke kawasan baru dan membersihkan lebih banyak tanah.[50] Amalan pertanian ini membawa kepada penebangan hutan dan menyebabkan kerosakan alam sekitar yang meluas.[51] Penebangan hutan adalah banyak, dan kawasan yang dibersihkan daripada hutan boleh dilihat dengan mata kasar dari angkasa lepas.

Pada tahun 1970-an, pembinaan bermula di lebuh raya Trans-Amazon. Lebuh raya ini mewakili ancaman besar kepada hutan hujan Amazon.[52] Akan tetapi, lebuh raya masih belum siap, mengehadkan kerosakan alam sekitar.

Keperluan petani soya telah digunakan untuk mewajarkan banyak projek pengangkutan kontroversi yang sedang berkembang di Amazon. Dua lebuh raya pertama berjaya membuka hutan hujan dan membawa kepada peningkatan penempatan dan penebangan hutan. Purata kadar penebangan hutan tahunan dari 2000 hingga 2005 (22,392 km2 atau 8,646 bt2 setahun) adalah 18% lebih tinggi daripada lima tahun sebelumnya (19,018 km2 atau 7,343 bt2 setahun).[53] Walaupun penebangan hutan merosot dengan ketara di Amazon Brazil antara 2004 dan 2014, terdapat peningkatan sehingga hari ini.[54]

Sejak penemuan takungan bahan api fosil di hutan hujan Amazon, aktiviti penggerudian minyak telah meningkat secara berterusan, memuncak di Amazon Barat pada 1970-an dan membawa satu lagi ledakan penggerudian pada tahun 2000-an.[55] Syarikat minyak perlu memulakan operasi mereka dengan membuka jalan baru melalui hutan, yang sering menyumbang kepada penebangan hutan di rantau ini.[56]

Perjanjian perdagangan bebas Kesatuan Eropah–Mercosur, yang akan membentuk salah satu kawasan perdagangan bebas terbesar di dunia, telah dikecam oleh aktivis alam sekitar dan aktivis hak asasi manusia.[57] Kebimbangan ialah perjanjian itu boleh menyebabkan lebih banyak penebangan hutan hujan Amazon kerana ia meluaskan akses pasaran kepada daging lembu Brazil.[58]

Menurut laporan November 2021 oleh INPE Brazil, berdasarkan data satelit, penebangan hutan telah meningkat sebanyak 22% berbanding 2020 dan berada pada tahap tertinggi sejak 2006.[59][60]

Pemuliharaan dan perubahan iklim

[sunting | sunting sumber]
Hutan hujan Amazon

Pendukung alam sekitar bimbang tentang kehilangan biodiversiti akibat pemusnahan hutan, dan juga tentang pembebasan karbon yang terkandung dalam tumbuh-tumbuhan, yang boleh mempercepatkan pemanasan global. Hutan malar hijau Amazon menyumbang kira-kira 10% daripada produktiviti utama daratan dunia dan 10% daripada simpanan karbon dalam ekosistem[61] – daripada susunan 1.1 × 10 11 tan metrik karbon.[62] Hutan Amazon dianggarkan telah mengumpul 0.62 ± 0.37 tan karbon sehektar setahun antara 1975 dan 1996.[62] Pada 2021, dilaporkan bahawa Amazon buat kali pertama mengeluarkan lebih banyak gas rumah hijau daripada yang diserap.[63] Walaupun sering dirujuk sebagai menghasilkan lebih daripada satu perempat daripada oksigen Bumi, ini sering dinyatakan, tetapi statistik yang disalahgunakan sebenarnya merujuk kepada perolehan oksigen. Sumbangan bersih ekosistem adalah lebih kurang sifar.[64]

Satu model komputer perubahan iklim masa depan yang disebabkan oleh pelepasan gas rumah hijau menunjukkan bahawa hutan hujan Amazon boleh menjadi tidak mampan di bawah keadaan hujan yang berkurangan dengan teruk dan peningkatan suhu, yang membawa kepada kehilangan hampir lengkap litupan hutan hujan di lembangan menjelang 2100,[65][66] dan kesan ekonomi, modal semula jadi dan perkhidmatan ekosistem yang teruk kerana tidak mengelak titik kritis.[67] Walau bagaimanapun, simulasi perubahan iklim lembangan Amazon merentas banyak model berbeza tidak konsisten dalam anggaran mereka terhadap sebarang tindak balas hujan, daripada peningkatan yang lemah kepada penurunan yang kuat.[68] Hasilnya menunjukkan bahawa hutan hujan boleh diancam melalui abad ke-21 oleh perubahan iklim sebagai tambahan kepada penebangan hutan.

Pada 1989, pakar alam sekitar CM Peters dan dua rakannya menyatakan terdapat insentif ekonomi dan biologi untuk melindungi hutan hujan. Satu hektar di Amazon Peru telah dikira mempunyai nilai $6820 jika hutan yang utuh dituai secara mampan untuk buah-buahan, susu getah dan kayu balak; $1000 jika ditebang untuk kayu komersial (tidak dituai secara mampan); atau $148 jika digunakan sebagai padang rumput lembu.[69]

Peta suku kaum tak terhubung, sekitar permulaan abad ke-21

Apabila wilayah orang asli terus dimusnahkan oleh penebangan hutan dan ekosid, seperti di Amazon Peru[70] komuniti hutan hujan orang asli terus lenyap, manakala yang lain, seperti Urarina terus berjuang untuk memperjuangkan kelangsungan budaya mereka dan nasib mereka. wilayah berhutan. Sementara itu, hubungan antara primat bukan manusia dalam sara hidup dan simbolisme penduduk tanah rendah asli Amerika Selatan telah mendapat perhatian yang semakin meningkat, begitu juga dengan usaha pemuliharaan berasaskan etnobiologi dan komuniti.

Dari 2002 hingga 2006, tanah yang dipelihara di hutan hujan Amazon meningkat hampir tiga kali ganda dan kadar penebangan hutan menurun sehingga 60%. Kira-kira 1,000,000 km2 (250,000,000 ekar) telah diterapkan dalam beberapa jenis pemuliharaan, menjumlahkan terhadap jumlah semasa sebanyak 1,730,000 km2 (430,000,000 ekar).[71]

Pada April 2019, mahkamah Ecuador menghentikan aktiviti cari gali minyak di 180,000 hektar (440,000 ekar) hutan hujan Amazon.[72] Pada Julai, Ecuador melarang kerajaan menjual wilayah dengan hutan kepada syarikat minyak.[73]

Satu kajian baharu oleh pasukan antarabangsa saintis alam sekitar di Amazon Brazil menunjukkan bahawa perlindungan biodiversiti air tawar boleh ditingkatkan sehingga 600% melalui perancangan daratan air tawar bersepadu.[74]

Penebangan hutan di kawasan hutan hujan Amazon mempunyai kesan negatif terhadap iklim tempatan.[75] Ia merupakan salah satu punca utama kemarau teruk 2014–2015 di Brazil.[76][77] Ini kerana kelembapan dari hutan adalah penting kepada hujan di Brazil, Paraguay dan Argentina. Separuh daripada hujan di kawasan Amazon dihasilkan oleh hutan.[78]

Keputusan sintesis saintifik 2021 menunjukkan bahawa, dari segi pemanasan global, lembangan Amazon dengan hutan hujan Amazon kini mengeluarkan lebih banyak gas rumah hijau daripada yang diserap secara keseluruhan. Kesan perubahan iklim dan aktiviti manusia di kawasan itu - terutamanya kebakaran hutan, penggunaan tanah semasa dan penebangan hutan - menyebabkan pembebasan agen pemaksa yang mungkin mengakibatkan kesan pemanasan bersih.[79][80][81]

Rujukan

[sunting | sunting sumber]
  1. ^ "WWF - About the Amazon". Diarkibkan daripada yang asal pada October 7, 2019. Dicapai pada October 11, 2019.
  2. ^ "WNF: Places: Amazon". Diarkibkan daripada yang asal pada April 13, 2020. Dicapai pada 4 June 2016.
  3. ^ a b "Field Museum scientists estimate 16,000 tree species in the Amazon". Field Museum. 17 October 2013. Diarkibkan daripada yang asal pada December 7, 2019. Dicapai pada 18 October 2013.
  4. ^ "Inside the Amazon". Diarkibkan daripada yang asal pada October 7, 2019. Dicapai pada 5 November 2020.
  5. ^ a b Taylor, Isaac (1898). Names and Their Histories: A Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature. London: Rivingtons. ISBN 978-0-559-29668-0. Diarkibkan daripada yang asal pada July 25, 2020. Dicapai pada 12 October 2008.
  6. ^ "The Amazon's head hunters and body shrinkers". The Week. 20 January 2012. Diarkibkan daripada yang asal pada October 13, 2018. Dicapai pada September 12, 2019.
  7. ^ Chagnon, Napoleon A. (1992).
  8. ^ La Republica Oligarchic.
  9. ^ Snell, Ron (2 February 2006). Jungle Calls (ed. Kindle). Garland, Texas: Hannibal Books. ISBN 0-929292-86-3. Dicapai pada 27 May 2020.
  10. ^ Coca-Castro, Alejandro; Reymondin, Louis; Bellfield, Helen; Hyman, Glenn (January 2013), Land use Status and Trends in Amazonia (PDF), Amazonia Security Agenda Project, diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada March 19, 2016, dicapai pada August 25, 2019
  11. ^ Morley, Robert J. (2000). Origin and Evolution of Tropical Rain Forests. Wiley. ISBN 978-0-471-98326-2.
  12. ^ Burnham, Robyn J.; Johnson, Kirk R. (2004). "South American palaeobotany and the origins of neotropical rainforests". Philosophical Transactions of the Royal Society. 359 (1450): 1595–1610. doi:10.1098/rstb.2004.1531. PMC 1693437. PMID 15519975.
  13. ^ Maslin, Mark; Malhi, Yadvinder; Phillips, Oliver; Cowling, Sharon (2005). "New views on an old forest: assessing the longevity, resilience and future of the Amazon rainforest" (PDF). Transactions of the Institute of British Geographers. 30 (4): 477–499. doi:10.1111/j.1475-5661.2005.00181.x. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 1 October 2008. Dicapai pada 25 September 2008.
  14. ^ Malhi, Yadvinder; Phillips, Oliver (2005). Tropical Forests & Global Atmospheric Change. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-856706-6.
  15. ^ Costa, João Batista Sena; Bemerguy, Ruth Léa; Hasui, Yociteru; Borges, Maurício da Silva (2001). "Tectonics and paleogeography along the Amazon river". Journal of South American Earth Sciences. 14 (4): 335–347. Bibcode:2001JSAES..14..335C. doi:10.1016/S0895-9811(01)00025-6.
  16. ^ Milani, Edison José; Zalán, Pedro Victor (1999). "An outline of the geology and petroleum systems of the Paleozoic interior basins of South America". Episodes. 22 (3): 199–205. doi:10.18814/epiiugs/1999/v22i3/007.
  17. ^ Colinvaux, Paul A.; Oliveira, Paulo E. De (2000). "Palaeoecology and climate of the Amazon basin during the last glacial cycle". Journal of Quaternary Science. 15 (4): 347–356. Bibcode:2000JQS....15..347C. doi:10.1002/1099-1417(200005)15:4<347::AID-JQS537>3.0.CO;2-A.
  18. ^ Van Der Hammen, Thomas; Hooghiemstra, Henry (2000). "Neogene and Quaternary history of vegetation, climate, and plant diversity in Amazonia". Quaternary Science Reviews. 19 (8): 725. Bibcode:2000QSRv...19..725V. CiteSeerX 10.1.1.536.519. doi:10.1016/S0277-3791(99)00024-4.
  19. ^ Colinvaux, P.A.; De Oliveira, P.E.; Bush, M.B. (January 2000). "Amazonian and neotropical plant communities on glacial time-scales: The failure of the aridity and refuge hypotheses". Quaternary Science Reviews. 19 (1–5): 141–169. Bibcode:2000QSRv...19..141C. doi:10.1016/S0277-3791(99)00059-1.
  20. ^ "Yanomami". Encyclopaedia Britannica. Diarkibkan daripada yang asal pada July 25, 2020. Dicapai pada June 20, 2020.
  21. ^ Roosevelt, A.C.; da Costa, M. Lima; Machado, C. Lopes; Michab, M.; Mercier, N.; Valladas, H.; Feathers, J.; Barnett, W.; da Silveira, M. Imazio (19 April 1996). "Paleoindian Cave Dwellers in the Amazon: The Peopling of the Americas". Science. 272 (5260): 373–384. Bibcode:1996Sci...272..373R. doi:10.1126/science.272.5260.373.
  22. ^ Heckenberger, Michael J.; Kuikuro, Afukaka; Kuikuro, Urissapá Tabata; Russell, J. Christian; Schmidt, Morgan; Fausto, Carlos; Franchetto, Bruna (19 September 2003). "Amazonia 1492: Pristine Forest or Cultural Parkland?". Science. 301 (5640): 1710–1714. Bibcode:2003Sci...301.1710H. doi:10.1126/science.1086112. PMID 14500979.
  23. ^ Meggers, Betty J. (19 December 2003). "Revisiting Amazonia Circa 1492". Science. 302 (5653): 2067–2070. doi:10.1126/science.302.5653.2067b. PMID 14684803.
  24. ^ a b Chris C. Park (2003). Tropical Rainforests. Routledge. m/s. 108. ISBN 978-0-415-06239-8. Diarkibkan daripada yang asal pada January 10, 2022. Dicapai pada August 24, 2017.
  25. ^ Smith, A (1994). Explorers of the Amazon. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-76337-8.
  26. ^ a b c "Unnatural Histories – Amazon". BBC Four. Diarkibkan daripada yang asal pada January 8, 2020. Dicapai pada May 9, 2012.
  27. ^ Simon Romero (14 January 2012). "Once Hidden by Forest, Carvings in Land Attest to Amazon's Lost World". The New York Times. Diarkibkan daripada yang asal pada December 26, 2019. Dicapai pada February 26, 2017.
  28. ^ Martti Pärssinen; Denise Schaan; Alceu Ranzi (2009). "Pre-Columbian geometric earthworks in the upper Purús: a complex society in western Amazonia". Antiquity. 83 (322): 1084–1095. doi:10.1017/s0003598x00099373.
  29. ^ Junior, Gonçalo (October 2008). "Amazonia lost and found". Pesquisa (Ed.220). Diarkibkan daripada yang asal pada August 12, 2014.
  30. ^ The influence of human alteration has been generally underestimated, reports Darna L. Dufour: "Much of what has been considered natural forest in Amazonia is probably the result of hundreds of years of human use and management."
  31. ^ Heckenberger, M.J.; Kuikuro, A; Kuikuro, UT; Russell, JC; Schmidt, M; Fausto, C; Franchetto, B (19 September 2003), "Amazonia 1492: Pristine Forest or Cultural Parkland?", Science (diterbitkan 2003), 301 (5640): 1710–14, Bibcode:2003Sci...301.1710H, doi:10.1126/science.1086112, PMID 14500979
  32. ^ Turner, I.M. (2001).
  33. ^ "Amazon Rainforest, Amazon Plants, Amazon River Animals". World Wide Fund for Nature. Diarkibkan daripada yang asal pada 17 May 2008. Dicapai pada 6 May 2008.
  34. ^ "Photos / Pictures of the Amazon Rainforest". Travel.mongabay.com. Diarkibkan daripada yang asal pada 17 December 2008. Dicapai pada 18 December 2008.
  35. ^ James S. Albert; Roberto E. Reis (8 March 2011). Historical Biogeography of Neotropical Freshwater Fishes. University of California Press. m/s. 308. Diarkibkan daripada yang asal pada 30 June 2011. Dicapai pada 28 June 2011.
  36. ^ Da Silva; Jose Maria Cardoso (2005). "The Fate of the Amazonian Areas of Endemism". Conservation Biology. 19 (3): 689–694. doi:10.1111/j.1523-1739.2005.00705.x. Unknown parameter |displayauthors= ignored (bantuan)
  37. ^ Lewinsohn, Thomas M.; Paulo Inácio Prado (June 2005). "How Many Species Are There in Brazil?". Conservation Biology. 19 (3): 619–624. doi:10.1111/j.1523-1739.2005.00680.x.
  38. ^ Wright, S. Joseph (12 October 2001). "Plant diversity in tropical forests: a review of mechanisms of species coexistence". Oecologia. 130 (1): 1–14. Bibcode:2002Oecol.130....1W. doi:10.1007/s004420100809. PMID 28547014.
  39. ^ Laurance, William F.; Fearnside, Philip M.; Laurance, Susan G.; Delamonica, Patricia; Lovejoy, Thomas E.; Rankin-de Merona, Judy M.; Chambers, Jeffrey Q.; Gascon, Claude (14 June 1999). "Relationship between soils and Amazon forest biomass: a landscape-scale study". Forest Ecology and Management. 118 (1–3): 127–138. doi:10.1016/S0378-1127(98)00494-0.
  40. ^ "Amazon Rainforest". South AmericaTravel Guide. Diarkibkan daripada yang asal pada 12 August 2008. Dicapai pada 19 August 2008.
  41. ^ Mynenia, Ranga B. (13 March 2007). "Large seasonal swings in leaf area of Amazon rainforests". Proceedings of the National Academy of Sciences. 104 (12): 4820–4823. Bibcode:2007PNAS..104.4820M. doi:10.1073/pnas.0611338104. PMC 1820882. PMID 17360360. Unknown parameter |displayauthors= ignored (bantuan)
  42. ^ "Piranha 'less deadly than feared'". BBC News. 2 July 2007. Diarkibkan daripada yang asal pada 7 July 2007. Dicapai pada 2 July 2007.
  43. ^ da Rosa; Elizabeth S. T. (August 2006). "Bat-transmitted Human Rabies Outbreaks, Brazilian Amazon". Emerging Infectious Diseases. 12 (8): 1197–1202. doi:10.3201/eid1708.050929. PMC 3291204. PMID 16965697. Unknown parameter |displayauthors= ignored (bantuan)
  44. ^ Feng, Xiao; Merow, Cory; Liu, Zhihua; Park, Daniel S.; Roehrdanz, Patrick R.; Maitner, Brian; Newman, Erica A.; Boyle, Brad L.; Lien, Aaron (2021-09-01). "How deregulation, drought and increasing fire impact Amazonian biodiversity". Nature (dalam bahasa Inggeris). 597 (7877): 516–521. Bibcode:2021Natur.597..516F. doi:10.1038/s41586-021-03876-7. ISSN 1476-4687. PMID 34471291 Check |pmid= value (bantuan). Diarkibkan daripada yang asal pada September 12, 2021. Dicapai pada September 11, 2021.
  45. ^ ● 2021 data: "Forest Pulse: The Latest on the World's Forests". WRI.org. World Resources Institute. June 2023. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 June 2023.
    ● 2022 and 2023 data: "Forest Pulse: The Latest on the World's Forests". WRI.org. World Resources Institute / Global Forest Review. 4 April 2024. Diarkibkan daripada yang asal pada 4 April 2024.
  46. ^ Various (2001). Bierregaard, Richard; Gascon, Claude; Lovejoy, Thomas E.; Mesquita, Rita (penyunting). Lessons from Amazonia: The Ecology and Conservation of a Fragmented Forest. Yale University Press. ISBN 978-0-300-08483-2.
  47. ^ "Amazon Rainforest 'heading to point of no return'". February 22, 2018. Diarkibkan daripada yang asal pada September 22, 2020. Dicapai pada July 6, 2019.
  48. ^ Lovejoy, Thomas E.; Nobre, Carlos (2018). "Amazon Tipping Point". Science Advances. 4 (2): eaat2340. Bibcode:2018SciA....4.2340L. doi:10.1126/sciadv.aat2340. PMC 5821491. PMID 29492460.
  49. ^ Kirby, Kathryn R.; Laurance, William F.; Albernaz, Ana K.; Schroth, Götz; Fearnside, Philip M.; Bergen, Scott; M. Venticinque, Eduardo; Costa, Carlos da (2006). "The future of deforestation in the Brazilian Amazon" (PDF). Futures. 38 (4): 432–453. CiteSeerX 10.1.1.573.1317. doi:10.1016/j.futures.2005.07.011. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada July 22, 2018. Dicapai pada October 27, 2017.
  50. ^ a b Watkins and Griffiths, J. (2000).
  51. ^ Williams, M. (2006). Deforesting the Earth: From Prehistory to Global Crisis (ed. Abridged). Chicago: The University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-89947-3.
  52. ^ "Impacts and Causes of Deforestation in the Amazon Basin". kanat.jsc.vsc.edu. Diarkibkan daripada yang asal pada June 15, 2013. Dicapai pada March 6, 2013.
  53. ^ Barreto, P.; Souza Jr. C.; Noguerón, R.; Anderson, A. & Salomão, R. 2006.
  54. ^ "INPE: Estimativas Anuais desde 1988 até 2009". inpe.br. Diarkibkan daripada yang asal pada November 30, 2010. Dicapai pada November 3, 2010.
  55. ^ "Oil Drilling Contaminated Western Amazon". livesciences.com. June 13, 2014. Diarkibkan daripada yang asal pada February 18, 2019. Dicapai pada February 17, 2019.
  56. ^ "Oil and Gas Extraction in the Amazon". wwf.panda.org. Diarkibkan daripada yang asal pada February 18, 2019. Dicapai pada February 17, 2019.
  57. ^ "EU urged to halt trade talks with S. America over Brazil abuses". France 24. 18 June 2019. Diarkibkan daripada yang asal pada August 25, 2019. Dicapai pada August 25, 2019.
  58. ^ "We must not barter the Amazon rainforest for burgers and steaks". The Guardian. 2 July 2019. Diarkibkan daripada yang asal pada August 24, 2019. Dicapai pada August 25, 2019.
  59. ^ "Deforestation in Brazil's Amazon at highest level since 2006". Reuters/The Guardian (dalam bahasa Inggeris). 18 November 2021. Diarkibkan daripada yang asal pada November 18, 2021. Dicapai pada July 3, 2022.
  60. ^ "Brazil: Amazon sees worst deforestation levels in 15 years". BBC News. 19 November 2021. Diarkibkan daripada yang asal pada July 15, 2022. Dicapai pada July 3, 2022.
  61. ^ Melillo, J.M.; McGuire, A.D.; Kicklighter, D.W.; Moore III, B.; Vörösmarty, C.J.; Schloss, A.L. (20 May 1993). "Global climate change and terrestrial net primary production". Nature. 363 (6426): 234–240. Bibcode:1993Natur.363..234M. doi:10.1038/363234a0.
  62. ^ a b Tian, H.; Melillo, J.M.; Kicklighter, D.W.; McGuire, A.D.; Helfrich III, J.; Moore III, B.; Vörösmarty, C.J. (July 2000). "Climatic and biotic controls on annual carbon storage in Amazonian ecosystems" (PDF). Global Ecology and Biogeography. 9 (4): 315–335. doi:10.1046/j.1365-2699.2000.00198.x. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2021-04-21.
  63. ^ Fox, Alex (March 26, 2021). "The Amazon Rainforest Now Emits More Greenhouse Gases Than It Absorbs". Smithsonian Magazine (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada April 7, 2021. Dicapai pada 2021-04-08.
  64. ^ Katarina, Zimmer (August 28, 2019). "Why the Amazon doesn't really produce 20% of the world's oxygen". National Geographic. Diarkibkan daripada yang asal pada February 18, 2021. Dicapai pada 8 October 2021.
  65. ^ Cox, Betts, Jones, Spall and Totterdell. 2000.
  66. ^ Radford, T. 2002.
  67. ^ Banerjee, Onil; Cicowiez, Martin; Macedo, Marcia N; Malek, Žiga; Verburg, Peter H; Goodwin, Sean; Vargas, Renato; Rattis, Ludmila; Bagstad, Kenneth J (2022-12-01). "Can we avert an Amazon tipping point? The economic and environmental costs". Environmental Research Letters (dalam bahasa Inggeris). 17 (12): 125005. Bibcode:2022ERL....17l5005B. doi:10.1088/1748-9326/aca3b8. ISSN 1748-9326.
  68. ^ Houghton, J.T. et al. 2001.
  69. ^ Peters, C.M.; Gentry, A.H.; Mendelsohn, R.O. (1989). "Valuation of an Amazonian forest". Nature. 339 (6227): 656–657. Bibcode:1989Natur.339..655P. doi:10.1038/339655a0.
  70. ^ Dean, Bartholomew. (2003) State Power and Indigenous Peoples in Peruvian Amazonia: A Lost Decade, 1990–2000.
  71. ^ Cormier, L. (16 April 2006). "A Preliminary Review of Neotropical Primates in the Subsistence and Symbolism of Indigenous Lowland South American Peoples". Ecological and Environmental Anthropology. 2 (1): 14–32. Diarkibkan daripada yang asal pada 21 December 2008. Dicapai pada 4 September 2008.
  72. ^ "Ecuador Amazon tribe win first victory against oil companies". Devdiscourse. 27 April 2019. Diarkibkan daripada yang asal pada July 25, 2020. Dicapai pada 28 April 2019.
  73. ^ "Ecuador court rules Amazon rainforest can't be sold to oil companies". Newshub. Reuters. 13 July 2019. Diarkibkan daripada yang asal pada July 19, 2019. Dicapai pada 19 July 2019.
  74. ^ Leal, C.G.; Lennox, G.D.; Ferraz, S.F.B.; Ferreira, J.; Gardner, T.A.; Thomson, J.R.; Berenguer, E.; Lees, A.C.; Hughes, R.M. (2020). "Integrated terrestrial-freshwater planning doubles conservation of tropical aquatic species" (PDF). Science. 370 (6512): 117–121. Bibcode:2020Sci...370..117L. doi:10.1126/science.aba7580. PMID 33004520. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada July 15, 2021.
  75. ^ Lovejoy, Thomas E.; Nobre, Carlos (2019-12-20). "Amazon tipping point: Last chance for action". Science Advances (dalam bahasa Inggeris). 5 (12): eaba2949. Bibcode:2019SciA....5A2949L. doi:10.1126/sciadv.aba2949. ISSN 2375-2548. PMC 6989302. PMID 32064324.
  76. ^ Watts, Jonathan (28 November 2017). "The Amazon effect: how deforestation is starving São Paulo of water". The Guardian. Diarkibkan daripada yang asal pada June 7, 2020. Dicapai pada 8 November 2018.
  77. ^ Verchot, Louis (29 January 2015). "The science is clear: Forest loss behind Brazil's drought". Center for International Forestry Research (CIFOR). Diarkibkan daripada yang asal pada August 9, 2020. Dicapai pada 8 November 2018.
  78. ^ E. Lovejoy, Thomas; Nobre, Carlos (21 February 2018). "Amazon Tipping Point". Science Advances. 4 (2): eaat2340. Bibcode:2018SciA....4.2340L. doi:10.1126/sciadv.aat2340. PMC 5821491. PMID 29492460.
  79. ^ Fox, Alex. "The Amazon Rainforest Now Emits More Greenhouse Gases Than It Absorbs". Smithsonian Magazine (dalam bahasa Inggeris). Diarkibkan daripada yang asal pada April 7, 2021. Dicapai pada 19 April 2021.
  80. ^ Covey, Kristofer; Soper, Fiona; Pangala, Sunitha; Bernardino, Angelo; Pagliaro, Zoe; Basso, Luana; Cassol, Henrique; Fearnside, Philip; Navarrete, Diego (2021). "Carbon and Beyond: The Biogeochemistry of Climate in a Rapidly Changing Amazon". Frontiers in Forests and Global Change (dalam bahasa English). 4. doi:10.3389/ffgc.2021.618401. ISSN 2624-893X.CS1 maint: unrecognized language (link)
  81. ^ Gatti, Luciana V.; Basso, Luana S.; Miller, John B.; Gloor, Manuel; Gatti Domingues, Lucas; Cassol, Henrique L. G.; Tejada, Graciela; Aragão, Luiz E. O. C.; Nobre, Carlos (2021-07-14). "Amazonia as a carbon source linked to deforestation and climate change". Nature (dalam bahasa Inggeris). 595 (7867): 388–393. Bibcode:2021Natur.595..388G. doi:10.1038/s41586-021-03629-6. ISSN 0028-0836. PMID 34262208. Diarkibkan daripada yang asal pada July 15, 2021. Dicapai pada July 15, 2021.
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Hutan_hujan_Amazon&oldid=6251382"