Pergi ke kandungan

Delhi

Sunting pautan
Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Delhi
—  Ibu negara  —
Ikut arah jam dari atas: Kuil Teratai, Makam Humayun, Connaught Place, Kuil Akshardham, dan India Gate.
Delhi
Lokasi Delhi
di Delhi NCT
Koordinat 28°36′36″N 77°13′48″E / 28.61000°N 77.23000°E / 28.61000; 77.23000Koordinat: 28°36′36″N 77°13′48″E / 28.61000°N 77.23000°E / 28.61000; 77.23000
Negara  India
Negeri Delhi NCT
Tarikh ditubuhkan 1 November 1958
Ketua Menteri Sheila Dikshit
Perundangan (kerusi) Ekadewan (70)
Penduduk

• Kepadatan
• Metro

12,565,901[1] (#2) (2010)

• 11,463/km2 (29,689/sq mi)
• 18,916,890[2] (#2) (2010)

Bahasa rasmi Hindi, Punjabi, Urdu
Zon masa IST (UTC+5:30)
Keluasan

• Aras tinggi

1483 km2 (573 sq mi)

• 239 m (784 kaki)[3]

Kod
Laman web delhigovt.nic.in

Delhi, (Hindi: दिल्ली, Bahasa Panjabi: ਦਿੱਲੀ, Urdu: دِلّی‎ dillī; nama rasmi: Wilayah Ibu Negara Delhi (National Capital Territory of Delhi, NCT)), merupakan metropolis terluas dan kedua teramai penduduknya di India, dan juga metropolis kelapan terbesar di dunia, kerana diduduki oleh lebih 12.25 juta penduduk dalam wilayah Delhi sahaja, dan seramai 22.2 juta orang di seluruh Kawasan Ibu Negara (yang juga merangkumi Noida, Gurgaon, Noida Besar, Faridabad dan Ghaziabad).[2] Ada yang menganggap beberapa kawasan bandar berdekatan NCT sebagai kawasan Delhi; begitu juga dengan New Delhi, ibu negara India yang terletak dalam lingkungan metropolis. NCT merupakan sebuah wilayah kesatuan tadbiran persekutuan.

Delhi merupakan ibu negara dan pusat politik dan kebudayaan India. Delhi yang terletak di tebing Sungai Yamuna pernah menjadi petempatan manusia tanpa henti sejak abad ke-6 SM.[4] Setelah kebangkitan Kesultanan Delhi, Delhi bangkit sebagai kota politik, budaya dan perdagangan utama di sepanjang laluan perdagangan antara India barat laut dan dataran Gangga.[5][6] Inilah tapak bagi pelbagai tugu, tapak arkeologi dan tinggalan zaman purbakala. Pada tahun 1639, maharaja Mughal, Shahjahan membina sebuah kota bertembok di Delhi yang berfungsi sebagai ibu kota Empayar Mughal dari tahun 1649 hingga 1857.[7][8]

Setelah Syarikat Hindia Timur British menguasai India pada abad ke-18 dan ke-19, Calcutta menjadi ibu kota pada zaman pemerintahan Syarikat dan juga zaman British Raj, sehingga berpindah balik ke Delhi atas titah Raja George V. Sebuah ibu kota baru bernama New Delhi dibina di selatan kota lama pada 1920-an.[9] Apabila India merdeka pada tahun 1947, New Delhi diisytiharkan sebagai ibu negara dan pusat kerajaannya. Oleh itu, di New Delhilah terletaknya pejabat-pejabat terpenting dalam kerajaan persekutuan, termasuk Parlimen India, dan juga berbilang muzium, tugu dan galeri seni kebangsaan.

Kesan penghijrahan orang ramai dari seluruh negara, Delhi berkembang menjadi metropolis kosmopolitan yang pelbagai budaya. Pembangunan dan pembandaran yang pesat, serta pendapatan penduduk yang agak lumayan, telah membentuk Delhi menjadi pusat kebudayaan, politik dan perdagangan utama di India. [10]

Asal-usul nama

[sunting | sunting sumber]

Tidak diketahui nama "Delhi" berasal dari mana, tetapi paling dipercayai bahawa namanya berasal dari nama Dhillu atau Dilu, raja wangsa Maurya yang membina kota ini pada tahun 50 SM lalu memberikan nama sempena dirinya.[11][12][13] Perkataan dhili ("longgar") dalam bahasa Hindi/Prakrit digunakan oleh puak Tomara sebagai julukan untuk kota ini kerana Tiang Besi yang dibina oleh Raja Dhava mempunyai asas yang lemah lalu terpaksa diganti.[13]

Mata wang yang digunakan di kawasan Delhi sewaktu pemerintahan Tomara dipanggil dehliwal.[14] Juga dipercayai bahawa nama Delhi berasal dari Dilli, iaitu bentuk pencemaran dehleez atau dehali ("ambang" dalam bahasa Urdu) yang melambangkan kota ini sebagai laluan ke Dataran Gangga.[15] Selain itu, juga difikirkan bahawa nama asal bandaraya ini ialah Dhillika.[16]

Sejarah

[sunting | sunting sumber]
Rencana utama: Sejarah Delhi
Pada ketinggian 72.5 m (238 ka), Qutub Minar adalah menara masjid bebas yang tertinggi di dunia.[17]
Makam Humayun yang dibina pada tahun 1560 ialah contoh pertama bangunan makam Mughal.[18]
Kubu Merah yang dibina oleh Shah Jahan pada tahun 1639, adalah tapak ucapan Perdana Menteri India sempena Hari Merdeka.

Manusia pernah menetap kawasan Delhi sejak sebelum alaf kedua Sebelum Masihi,[19] di samping wujudnya bukti pendudukan berterusan seawal abad ke-6 SM.[4] Kota ini dipercayai dijadikan tapak kota Indraprastha, iaitu ibu negeri Pandavas yang disebut dalam epik Mahabharata.[12] Bilangan penempatan meningkat secara mendadak semenjak zaman Empayar Maurya (c. 300 SM).[19] Sisa-sisa peninggalan tujuh kota utama telah ditemui di Delhi. Wangsa Tomara mengasaskan kota Lal Kot pada tahun 736 M. Puak Rajput Chauhan dari Ajmer mwnawan Lal Kot pada tahun 1180 M lalu menamakannya semula sebagai Qila Rai Pithora. Raja Chauhan Prithviraj III ditumpaskan pada tahun 1192 oleh Muhammad Ghori dari Afghanistan.[12] Pada tahun 1206, Qutb-ud-din Aybak, pemerintah pertama Wangsa Hamba mengasaskan Kesultanan Delhi. Qutb-ud-din melancarkan pembinaan Qutub Minar dan Quwwat-al-Islam (kekuatan Islam), iaitu masjid tertua yang masih wujud di India.[12][20] Selepas jatuhnya wangsa Hamba, kota Delhi dikuasai oleh pelbagai wangsa Turkik dan Asia Tengah, iaitu wangsa Khilji, wangsa Tughluq, wangsa Sayyid dan wangsa Lodhi secara berturut-turut di penghujung zaman pertengahan, dan mereka semua meninggalkan beraneka kubu dan perbandaran yang membentuk tujuh kota Delhi.[21] Pada tahun 1398, Timur Lenk menyerang India atas dalih bahawa sultan-sultan Muslim di Delhi bersikap terlalu berlembut terhadap rakyat jelata mereka yang beragama Hindu. Timur memasuki Delhi lalu menyebabkan kota ini ditawan, diroboh dan diranapkan.[22] Delhi merupakan sebuah pusat utama ajaran Kesufian sepanjang zaman Kesultanan.[23] Pada tahun 1526, Zahiruddin Babur menumpaskan sultan Lodhi terakhir dalam Pertempuran Pertama Panipat lalu mengasaskan Empayar Mughal yang berpusatkan kota-kota Delhi, Agra dan Lahore.[12]

Empayar Mughal menguasai kawasan utara India selama lebih tiga abad, kecuali terhenti selama lima tahun apabila Sher Shah Suri memerintah pada pertengahan abad ke-16.[24] Maharaja Mughal Akbar memindahkan ibu negara dari Agra ke Delhi. Shah Jahan mendirikan kota ketujuh Delhi yang dinamakan sempena baginda (Shahjahanabad), dan lebih dikenali sebagai "Kota Lama" atau "Delhi Lama". Kota lama ini berperanan sebagai ibu kota Empayar Mughal sejak tahun 1638. Nader Shah menewaskan tentera Mughal di Pertempuran Karnal pada tahun 1739, di samping menjarah harta-harta di seluruh kota, termasuk Takhta Merak.[25] Pada tahun 1761, kota Delhi diserbu oleh Ahmed Shah Abdali selepas Pertempuran Ketiga Panipat. Dalam Pertempuran Delhi pada 11 September 1803, tentera British pimpinan General Lake menumpaskan Empayar Maratha.

Delhi dikuasai oleh pihak British selepas berlakunya Pemberontakan India pada tahun 1857.[12] Sejurus selepas pemberontakan tersebut, bandar Calcutta dijadikan ibu negara India British sementara Delhi pula dijadikan daerah di wilayah Punjab. Pada tahun 1911, Delhi diisythiharkan sebagai ibu negara India British, dan sebuah pusat pentadbiran baru direka oleh sepasukan jurubina British yang diketuai Edwin Lutyens untuk menempatkan bangunan pentadbiran. New Delhi, atau juga dikenali sebagai Lutyens' Delhi, secara rasminya diisytiharkan sebagai pusat pentadbiran kerajaan India dan ibu negara republik selepas merdeka pada 15 Ogos 1947. Ketika wilayah India yang baru merdeka dipecahkan menjadi dua, ribuan pelarian Hindu dan Sikh dari Punjab Barat dan Sindh berpindah ke Delhi sementara ramai penduduk Muslim di kota ini berhijrah ke Pakistan di arah barat. Selama empat hari mulai 31 Oktober 1984, tiga orang Sikh dibunuh oleh gerombolan penganut Hindu dalam rusuhan yang tercetus apabila pengawal peribadi beragama Sikh membunuh Perdana Menteri ketika itu, Indira Gandhi, sebagai membalas dendam terhadap serangan tempat ibadah tersuci dalam agama Sikh dalam Operasi Blue Star.

Penghijrahan secara beramai-ramai ke bandaraya Delhi dari merata negara India berterusan, maka meningkatkan lagi bilangan penduduk Delhi berbanding kadar kelahiran yang kian merudum.[26]

Akta Perlembagaan (Pindaan ke-69) 1991 mengisytiharkan Wilayah Kesatuan Delhi secara rasminya dikenali sebagai Wilayah Ibu Negara Delhi.[27] Akta tersebut membolehkan Delhi menubuhkan dewan undangan sendiri yang kuasanya terhad.[27] Pada Disember 2001, bangunan Parlimen India di New Delhi diserang oleh militan bersenjata, menyebabkan enam pengawal keselamatan terkorban.[28] India mengesyaki kumpulan militan dari Pakistan mendalangi serangan tersebut, mengakibatkan hubungan antara kedua-dua negara menjadi amat tegang.[29] Delhi sekali lagi mengalami serangan pengganas pada Oktober 2005 dan September 2008, masing-masing menyebabkan kehilangan nyawa 62[30] dan 30[31] orang awam.

Geografi

[sunting | sunting sumber]
Sungai Yamuna berhampiran Delhi
Kilat menyambar berhampiran Gerbang India, New Delhi. Delhi menerima curahan hujan terbanyak ketika musim monsun dari bulan Julai hingga Ogos.

Wilayah Ibu Negara Delhi meliputi kawasan seluas 1,484 km2 (573 bt2), yang mana 783 km2 (302 bt2) merupakan kawasan luar bandar, sementara 700 km2 (270 bt2) yang selebihnya menjadi kawasan bandar. Delhi mencatat kepanjangan maksima 51.9 km (32 bt) dan lebar maksima 48.48 km (30 bt). Delhi terdiri daripada tiga bandar berkanun, iaitu Perbadanan Perbandaran Delhi (luasnya 1,397.3 km2 atau 540 bt2), Jawatankuasa Perbandaran New Delhi (42.7 km2 atau 16 bt2) dan Lembaga Kantonmen Delhi (43 km2 atau 17 bt2).[32]

Delhi terletak di 28°37′N 77°14′E / 28.61°N 77.23°E / 28.61; 77.23, di India Utara. Delhi bersempadan dengan negeri Uttar Pradesh di timur dan negeri Haryana di barat, utara dan selatan. Seluruh wilayah Delhi terletak di dataran Ganga. Dua ciri-ciri paling menonjol dalam geografi Delhi merupakan dataran banjir Yamuna dan Delhi ridge. Dataran banjir Yamuna yang rendah dilitupi tanah lanar subur yang sesuai untuk pertanian, namun dataran ini sering dilanda banjir berulang-ulang. Rabung yang mencapai ketinggian 318 m (1,043 kaki)[33] merupakan bentuk bumi yang paling berdominasi di kawasan ini, berasal dari Rabung Aravalli di selatan dan mengelilingi kawasan barat, timur laut dan barat daya bandaraya Delhi. Sungai Yamuna yang suci dalam agama Hindu adalah satu-satunya sungai utama yang mengalir melalui Delhi. Sebatang lagi sungai iaitu Sungai Hindon memisahkan Ghaziabad dari bahagian timur Delhi. Delhi terletak di bawah zon-IV seismik, iaitu terdedah kepada gempa bumi besar.[34]

Iklim

[sunting | sunting sumber]

Delhi mempunyai iklim subtropika lembab yang atipikal (Köppen Cwa). Musim panasnya lama dan sangat panas, dari awal April hingga tengah Oktober, tetapi dicelah musim monsun. Awal Mac menyaksikan tiupan angin berubah haluan dari arah barat laut ke barat daya, yang membawa gelombang panas dan berpasir dari Rajasthan yang mencirikan musim panas di Delhi. Pada bulan Mac hingga Mei terasa bahang yang amat kuat. Monsun tiba pada hujung Jun untuk meredakan bahang, tetapi pada masa yang sama membuat cuaca semakin lembap. Musim panas yang singkat dan sederhana pada akhir bulan November dan memuncak pada bulan Januari digeruni kerana kabus tebalnya.[35]

Delhi mencatat suhu lampau iaitu sesejuk 0.6 °C (30 °F) hingga sepanas 46.7 °C (120 °F).[36] Suhu min tahunan adalah 25 °C (77 °F); suhu min bulanan pula dari 13 °C hingga 32 °C (56 °F hingga 90 °F).[37] Purata curahan hujan tahunan adalah kira-kira 714 mm (28.1 inci), kebanyakannya turun pada musim monsun pada Julai dan Ogos.[12] Tarikh purata kedatangan angin monsun adalah 29 Jun.[38][39]

 Suhu dan kerpasan purata untuk Delhi 
Bulan Jan Feb Mac Apr Mei Jun Jul Ogo Sep Okt Nov Dis Tahun
Rekod tertinggi °C (°F) 29
(84) 		32
(90) 		37
(99) 		42
(108) 		50
(122) 		52
(126) 		43
(109) 		42
(108) 		38
(100) 		37
(99) 		35
(95) 		32
(90) 		45
(113)
Suhu tinggi purata °C (°F) 18
(64) 		23
(73) 		28
(82) 		36
(97) 		39
(102) 		37
(99) 		34
(93) 		33
(91) 		33
(91) 		31
(88) 		27
(81) 		21
(70) 		30
(86)
Suhu rendah purata °C (°F) 7
(45) 		11
(52) 		15
(59) 		22
(72) 		26
(79) 		27
(81) 		27
(81) 		26
(79) 		24
(75) 		19
(66) 		13
(55) 		8
(46) 		18.5
(65)
Rekod terendah °C (°F) -0.6
(31) 		0
(32) 		6
(43) 		12
(54) 		16
(61) 		21
(70) 		21
(70) 		20
(68) 		20
(68) 		13
(55) 		7
(45) 		2
(36) 		−0.6
(31)
Kerpasan mm (inci) 22.9
(0.9) 		20.3
(0.8) 		15.2
(0.6) 		10.2
(0.4) 		15.2
(0.6) 		71.1
(2.8) 		236.2
(9.3) 		236.2
(9.3) 		111.8
(4.4) 		17.8
(0.7) 		10.2
(0.4) 		10.2
(0.4) 		713.7
(28.1)
Sumber: wunderground.com [40] 27 November 2008

Pentadbiran awam

[sunting | sunting sumber]

Pada Julai 2007, Wilayah Ibu Negara Delhi terdiri daripada sembilan daerah, 27 tehsil, 59 bandar bancian, 165 kampung dan tiga bandar berkanun (kawasan perbadanan perbandaran setempat).[41]

Peta sembilan daerah Delhi

Kawasan metropolitan Delhi terletak di dalam Wilayah Ibu Negara Delhi (National Capital Territory of Delhi, NCT). NCT ada tiga buah perbadanan perbandaran setempat, iaitu Municipal Corporation of Delhi (MCD), New Delhi Municipal Council (NDMC) dan Delhi Cantonment Board. MCD merupakan salah sebuah perbadanan perbandaran terbesar di dunia yang menyediakan kemudahan awam kepada kira-kira 13.78 juta orang.[42] Ibu negara India, New Delhi, terletak di bawah pentadbiran NDMC. Pengerusi NDMC dilantik oleh Kerajaan India atas nasihat Ketua Menteri Delhi.

Terdapat empat bandaraya satelit utama yang terletak di luar Wilayah Ibu Negara Delhi, iaitu Gurgaon dan Faridabad (di Haryana), Noida dan Ghaziabad (di Uttar Pradesh). Delhi terbahagi kepada sembilan daerah. Setiap daerah diketuai oleh seorang Timbalan Pesuruhjaya dan mempunyai subdivisi, setiap satunya diketuai oleh seorang Majistret Subdivisi. Semua Timbalan Pesuruhjaya bertanggungjawab kepada Pesuruhjaya Divisi. Pentadbiran Daerah Delhi merupakan jabatan penguatkuasaan segala jenis dasar-dasar Kerajaan Negeri dan Pusat, serta menggunakan kuasa penyeliaan terhadap pegawai-pegawai Kerajaan yang lain.

Mahkamah Tinggi Delhi mempunyai bidang kuasa terhadap Delhi yang juga ada mahkamah rendah, iaitu Mahkamah Perkara Kecil (Small Causes Court) untuk kes sivil, dan Mahkamah Sesyen (Sessions Court) untuk kes jenayah. Polis Delhi yang diketuai oleh Pesuruhjaya Polis, merupakan antara angkatan polis metropolitan terbesar di dunia.[43] Pentadbiran Delhi terbahagi kepada sembilan zon polis.[44]

Kerajaan dan politik

[sunting | sunting sumber]
Rencana utama: Kerajaan Delhi
Blok Utara yang dibina pada tahun 1931 sewaktu zaman British Raj, menjadi tapak pejabat kerajaan terpenting

Wilayah Ibu Negara Delhi mempunyai Dewan Perundangan, Leftenan Gabenor, Majlis Menteri-Menteri and Ketua Menteri sendiri. Kerusi-kerusi dewan perundangan diisi secara pemilihan langsung dari kawasan pengundian wilayah di NCT. Namun begitu, New Delhi ditadbir bersama oleh Kerajaan Kesatuan India dan Kerajaan Wilayah Ibu Negara Delhi. Oleh itu, New Delhi yang terletak dalam lingkungan Delhi, merupakan pusat Wilayah Ibu Negara Delhi dan Kerajaan India.

Perkhidmatan pengangkutan diselia oleh kerajaan Delhi, manakala polis berada dalam penguasaan langsung kerajaan pusat.[45] Dewan perundangan ditubuhkan semula pada tahun 1993 buat julung kalinya sejak tahun 1956, dalam bidang kuasa perintah persekutuan. Selain itu, Perbadanan Perbandaran Delhi (MCD) mengurus pentadbiran awam untuk bandaraya ini mengikut akta Panchayati Raj. Sebagai pusat kerajaan persekutuan India, di new Delhilah bertempatnya Parlimen India, Rashtrapati Bhavan (Istana Presiden) dan Mahkamah Agung India. Terdapat 70 kawasan pemilihan dewan dan tujuh kawasan pemilihan Lok Sabha (dewan rakyat India) di Delhi.[46][47]

Ekonomi

[sunting | sunting sumber]
Maklumat selanjutnya: Ekonomi India

Dengan anggaran Keluaran Dalam Negeri bersih (tahun kewangan 2007) sebanyak ₹. 1,182 bilion (US$24.5 bilion) dari segi nominal dan ₹. 3,364 bilion ($69.8 bilion) dari segi pariti kuasa beli,[48][49] Delhi merupakan pusat perdagangan terbesar di India utara.[50] Pada tahun 2007, Delhi mencatat pendapatan per kapita sebanyak ₹ 66,728 ($1,450) pada harga semasa, iaitu yang ketiga tertinggi di India di belakang Chandigarh dan Goa.[51]

sektor tertier menyumbangkan 70.95% KDNK Delhi, diikuti sekunder (25.20%) dan primer.[49] Tenaga kerja Delhi membentuk 32.82% penduduknya, iaitu meningkat sebanyak 52.52% dari tahun 1991 hingga 2001.[52] Kadar pengangguran di Delhi menjunam dari 12.57% pada 1999–2000 hingga 4.63% pada tahun 2003.[52]

Pada tahun 2001, jumlah tenaga kerja di semua sektor kerajaan (persekutuan dan negeri) dan separa kerajaan adalah 620,000, berbanding dengan sektor swasta terancang yang mengambil 219,000 pekerja.[52] Antara industri perkhidmatan terpenting termasuk teknologi maklumat, telekomunikasi, hotel, perbankan, media dan pelancongan.[53] Industri perkilangan Delhi juga banyak meningkat kerana banyak perusahaan barangan pengguna telah menubuhkan unit-unit perkilangan dan ibu pejabat di dalam dan sekeliling Delhi. Kebesaran pasaran pengguna serta keramaian buruh mahir menjadi faktor penting yang menarik pelaburan asing ke Delhi. Pada tahun 2001, sektor perkilangan mengambil 1,440,000 orang pekerja dalam 129,000 unit industri.[54]

Perusahaan pembinaan, jana kuasa, telekomunikasi, kesihatan, khidmat masyarakat, dan hartanah adalah unsur-unsur penting yang membentuk ekonomi Delhi. Delhi mempunyai industri peruncitan yang terbesar dan antara yang paling berkembang pesat di India.[55] Hasilnya, harga tanah melambung naik di Delhi yang kini menduduki tangga ketujuh dalam senarai kawasan pejabat termahal di dunia, pada $145.16 sekaki persegi.[56] Seperti di seluruh India, kepesatan pertumbuhan sektor peruncitan diduga menjejaskan sistem peruncitan tradisional yang tak terancang.[57]

Pengangkutan

[sunting | sunting sumber]
Rencana utama: Transport in Delhi
Lapangan Terbang Antarabangsa Indira Gandhi adalah antara yang tersibuk di Asia Selatan.[58] Gambar ini menunjukkan Terminal 1D lapangan terbang tersebut.
Delhi Metro dinaiki purara 1,500,000 penumpang sehari.[59]
Fail:DTC low-floor bus
DTC mengendali armada bas CNG terbesar di dunia[60][61]

Pengangkutan awam di Delhi disediakan oleh bas, beca bermotor dan sistem tren metro.

Bas merupakan kaedah pengangkutan paling digemari yang memenuhi kira-kira 60% jumlah permintaan pengguna.[62] Perbadanan Pengangkutan Delhi (Delhi Transport Corporation, DTC) milik negara merupakan penyedia perkhidmatan bas utama di bandaraya ini. DTC mengendali armada bas CNG mesra alam yang terbesar di dunia.[63] Delhi BRTS ialah perkhidmatan bas alihan laju yang berkhidmat di antara kawasan Ambedkar Nagar dan Delhi Gate.

Delhi Metro, sebuah sistem alihan laju massa yang dibina dan dikendali oleh Perbadanan Rel Metro Delhi (Delhi Metro Rail Corporation, DMRC), memberi kemudahan kepada kebanyakan kawasan di Delhi dan juga bandar satelit Gurgaon di Haryana dan Noida di Uttar Pradesh. Pada Oktober 2010, metro ini terdiri daripada enam aliran beroperasi yang menjangkau 153 km (95 bt) dan 130 stesen di samping beberapa lagi aliran yang sedang dibina.[64] Pembinaan Fasa I menelan AS$2.3 billion; Fasa II pula menelan AS$4.3 bilion lagi.[65] Fasa II masih dalam pembinaan (dijangka siap pada tahun 2010) dan akan mencapai kepanjangan 128 km.[66] Phase-III dan IV masing-masing akan siap pada tahun 2015 dan 2020 sehingga membentuk rangkaian 413.8 km yang lebih panjang daripada London Underground.

Beca bermotor juga tidak kurang hebat sambutannya di Delhi kerana tambangnya yang lebih rendah daripada teksi. Kebanyakan beca ini berwarna hijau kuning dan menggunakan gas asli mampat (CNG) sebagai bahan api. Teksi tidak penting sangat di Delhi walaupun mudah didapati. Kebanyakan teksi dikendali oleh syarikat swasta. Perhentian teksi juga didapati di kawasan perumahan. Selain itu, teksi radio berpenyaman udara yang boleh dipanggil dengan menghubungi talian pusat, juga semakin popular kerana menetapkan kadar tambang ₹ 15 sekilometer.

Delhi merupakan sebuah persimpangan utama dalam peta landasan keretapi India dan juga tempat terletaknya ibu pejabat Northern Railway. Lima stesen keretapi utama di Delhi adalah Stesen Keretapi New Delhi, Old Delhi, Nizamuddin, Anand Vihar dan Sarai Rohilla.[62] Delhi bersambung dengan bandaraya lain melalui berbilang lebuh raya. Delhi kini dihubungi tiga lebuh raya ekspres (dan tiga lagi dalam pembinaan) sebagai hubungan dengan kawasan subbandar komersil yang makmur. Lebuhraya Ekspres Delhi menghubungkan Delhi dengan Gurgaon dan lapangan terbang antarabangsa. DND Flyway dan Lebuhraya Ekspres Noida-Noida Raya pula menghubungkan Delhi dengan kawasan subbandar Noida dan Noida Raya yang makmur juga.

Lapangan Terbang Antarabangsa Indira Gandhi (DEL) terletak di sudut barat Delhi dan berfungsi sebagai pintu masuk utama untuk lalulintas udara awam domestik dan antarabangsa di bandaraya ini. Pada tahun 2006–07, lapangan terbang ini mencatatkan lalu lintas seramai 23 juta penumpang,[67][68] menjadikannya salah sebuah lapangan terbang tersibuk di Asia Selatan. Terminal 3 baru yang berharga AS$1.93 bilion menampung 34 juta lagi penumpang setahun mulai tahun 2010.[69]

Kenderaan persendirian menyumbangkan 30% jumlah permintaan pengangkutan di Delhi.[62] Pada kadar kepanjangan jalan raya 1922.32 km per 100 km², Delhi adalah antara bandaraya yang mengalami kepadatan jalan tertinggi di India.[62] Delhi dihubungkan dengan seluruh India oleh lima Lebuhraya Kebangsaan: NH 1, 2, 8, 10 dan 24. Jalan raya di Delhi di bawah jagaan MCD (Perbadanan Perbandaran Delhi), NDMC, Delhi Cantonment Board, Jabatan Kerja Raya dan Lembaga Pembangunan Delhi.[70]

Kadar pertumbuhan penduduk yang tinggi, serta kepesatan ekonomi telah menaikkan permintaan secara mendadak untuk pengangkutan di Delhi sehingga banyak memberi tekanan besar kepada prasarana pengangkutan yang sedia ada. Selain itu, pada tahun 2008, bilangan kenderaan di kawasan metropolitan mencecah 11.2 juta[71], atau 85 untuk setiap 1,000 penduduk Delhi.[72] Untuk menampung permintaan pengangkutan di Delhi, kerajaan Negeri dan Kesatuan memulakan pembinaan sistem alihan laju massa, termasuk Delhi Metro.[62] Pada tahun 1998, Mahkamah Agung India memerintah agar semua kenderaan awam di Delhi menggunakan gas asli mampat sebagai bahan api yang menggantikan diesel dan hidrokarbon yang lain.[73]

Demografi

[sunting | sunting sumber]
Lebih empat perlima penduduk Delhi beragama Hindu. Kuil Akshardham merupakan kuil Hindu terbesar di dunia.[74]
Kuil Teratai, Tempat Ibadat Bahá'í di New Delhi, India
12% penduduk Delhi beragama Islam. Jama Masjid ialah masjid terbesar di India.

Warga kota Delhi terdiri daripada pelbagai kelompok etnik dan kebudayaan yang menjadikan Delhi sebuah bandaraya kosmopolitan. Sebagai pusat politik dan ekonomi India utara, Delhi menarik pekerja kolar biru mahupun kolar putih dari merata India, maka menambah lagi kepelbagaian budayanya. Sebagai pusat diplomasi yang dijadikan tapak kedutaan dari 160 negara, Delhi juga ada komuniti ekspatriat yang besar.

Menurut Banci India 2010, jumlah penduduk Delhi ketika itu adalah 13,782,976[1], maka kepadatan penduduknya adalah 9,294 orang per km², dengan nisbah jantina 821 perempuan untuk 1000 lelaki, dan kadar celik huruf 81.82%. Pada tahun 2004, jumlah penduduknya dianggarkan meningkat ke 15,279,000, ketika kadar kelahiran, kadar kematian dan kadar kematian bayi masing-masing berada pada 20.03, 5.59 dan 13.08 (per 1000 orang penduduk).[75] Pada tahun 2007, Wilayah Ibu Negara Delhi dianggarkan mempunyai 21.5 juta penduduk, iaitu kawasan metropolitan kedua terbesar di India di belakang Mumbai.[76] Mengikut anggaran tahun 1999–2000, jumlah penduduk yang berada di bawah ambang kemiskinan (ditakrifkan sebagai berpendapatan bulanan $11 ke bawah) di Delhi adalah 1,149,000 (8.23% jumlah penduduk Delhi, berbanding 27.5% dari seluruh penduduk India).[77] Pada tahun 2001, Delhi menokok 285,000 orang penduduk kesan penghijrahan, dan 215,000 lagi kesan pertumbuhan penduduk semula jadi[75]. Dwarka, koloni perumahan terancang yang terbesar di Asia, terletak di dalam Wilayah Ibu Negara Delhi.[78]

Agama Hindu dianuti oleh 81% penduduk Delhi, yang hidup di samping komuniti besar penganut agama Islam (10.7%), Sikh (4.0%), Baha'i (3.0%), Jain (1.1%) dan Kristian (0.9%)[79], serta golongan minoriti lain seperti Parsi, Anglo-India, Buddha dan Yahudi.[80]

Bahasa Hindustan merupakan bahasa lisan utama manakala bahasa Inggeris menjadi bahasa bertulis utama di Delhi. Juga dipertuturkan di bandaraya ini adalah loghat-loghat Hindi, Punjabi dan Urdu.

Pada tahun 2005, Delhi mencatat peratusan jenayah tertinggi (16.2%) di kalangan 35 bandaraya India yang diduduki lebih sejuta orang.[81] Delhi juga melaporkan kadar jenayah tertinggi terhadap wanita (27.6 berbanding purata negara 14.1 per 100,000) dan kanak-kanak (6.5 berbanding purata negara 1.4 per 100,000) di India.[82]

Budaya

[sunting | sunting sumber]
Lihat juga: Kebudayaan India
Tembikar tradisional di Dilli Haat
Nasi Ayam Kadhai dari Delhi

Budaya Delhi dipengaruhi oleh sejarah lama-lamanya sebagai ibu kota India, seperti yang diperlihatkan oleh pelbagai tugu-tugu penting di bandaraya ini; Archaeological Survey of India mengenal pasti 1,200 bangunan warisan[83] dan 175 tugu di Delhi sebagai tapak warisan negara.[84] Kota Lama merupakan tapak pembinaan bangunan-bangunan mengagumkan oleh raja-raja Mughal dan Turkik, misalnya Jama Masjid (masjid terbesar di India)[85] dan Kubu Merah. Tiga Tapak Warisan Dunia, iaitu Kubu Merah, Qutab Minar dan Makam Humayun, terletak di Delhi.[86] Tugu-tugu yang lain termasuk India Gate, Jantar Mantar (balai cerap falak abad ke-18) dan Purana Qila (kubu abad ke-16). Kuil Laxminarayan, Kuil Akshardham dan Kuil Teratai Bahá'í merupakan contoh seni bina moden. Perkarangan memorial Raj Ghat menempatkan tugu peringatan Mahatma Gandhi dan tokoh-tokoh penting yang lain. New Delhi menempatkan beberapa bangunan kerajaan dan perumahan pegawai yang mengingatkan kita akan seni bina kolonial British.

Keeratan dan kedekatan Delhi dengan ibu negara, New Delhi, telah meningkatkan kepentingan sambutan dan cuti kebangsaan. Sambutan kebangsaan seperti Hari Republik, Hari Kemerdekaan dan Gandhi Jayanti (hari jadi Gandhi) disambut dengan penuh keghairahan di Delhi. Pada Hari Kemerdekaan India (15 Ogos), Perdana Menteri India berucap kepada seluruh negara dari Kubu Merah. Ramai warga Delhi yang menyambut hari kemerdekaan dengan melayangkan layang-layang yang menjadi lambang kebebasan.[87] Perarakan Hari Republik merupakan perarakan kebudayaan dan ketenteraan besar-besaran yang mempamerkan kepelbagaian budaya dan kegagahan pertahanan India.[88][89] Selama ratusan tahun, Delhi terkenal kerana budaya rencam yang diserlahkan oleh perayaan Phool Walon Ki Sair yang diadakan pada bulan September setiap tahun, apabila bunga-bunga dan kipas berhias bunga (pankha) disembahkan dalam kuil Khwaja Bakhtiyar Kaki (keramat kesufian abad ke-13) dan juga Kuil Yogmaya Temple di Mehrauli.[90]

Di Delhi diraikannya perayaan-perayaan keagamaan seperti Diwali, Mahavir Jayanti, Hari Jadi Guru Nanak, Durga Puja, Holi, Lohri, Chhath, Krishna Janmastami, Maha Shivaratri, Aidilfitri, Moharram dan Buddha Jayanti.[89] Perayaan Qutub merupakan sambutan kebudayaan yang diserikan oleh persembahan pemuzik dan penari dari seluruh India pada waktu malam, di tempat yang berlatarkan Qutub Minar.[91] Acara-acara lain seperti Pesta Layang-Layang, Pesta Mangga Antarabangsa dan Vasant Panchami (Perayaan Musim Bunga) diadakan setiap tahun di Delhi. Auto Expo, pameran kereta terbesar di Asia,[92] diadakan di Delhi setiap dua tahun. World Book Fair yang diadakan dua kali setahun di Pragati Maidan, merupakan pameran buku kedua terbesar di dunia dengan penyertaan sebanyak 23 negara.[93] Delhi juga dipanggil "Pusat Buku" India kerana ramai sekali warganya yang beramalan membaca.[94]

Hasil kependudukan kosmopolitan Delhi yang sarat diisi penghijarah, wujudnya berbagai-bagai jenis masakan dari seluruh India, termasuk makanan dan minuman dari Gujarat Rajasthan, Maharashtra, Benggala, Hyderabad, dan India Selatan seperti idli, sambar and dosa. Juadah tempatan Delhi termasuk Chaat, Golgappe, Aloo-Tikki and Dahi-Papri.[95][96] Terdapat juga beberapa kedai masakan antarabangsa, baik Itali, Jepun, Barat, Timur Tengah, Thai mahupun Cina, ataupun makanan segera.

Sejak dahulu lagi, Delhi mempertahankan kedudukan sebagai pusat perdagangan penting di India utara. Di Delhi Lama masih terdapat kesan tinggalan zaman Mughal yang terdapat di kalangan lorong-lorong berleret dan bazar-bazar yang sesak di kota lama ini.[97] Pasar-pasar Kota Lama menjual pelbagai barangan seperti mangga, limau dan terung berjeruk minyak, posyen herba berwarna gula-gula, barang kemas perak, pakaian pengantin, kain linen, rempah-ratus, dan gula-gula.[97] Masih ada beberapa haveli (rumah agam) diraja lama di Kota Lama.[98] Chandni Chowk, sebuah kawasan beli-belah yang wujud sejak tiga abad lalu, merupakan salah sebuah tempat pilihan untuk membeli barang kemas dan sari Zari di Delhi.[99] Antara pertukangan seni dan kraf yang paling menonjol di Delhi termasuk Zardozi (sulaman berbenang emas) dan Meenakari (seni penyaduran enamel). Dilli Haat, Hauz Khas, dan Pragati Maidan menawarkan beraneka hasil kraftangan dan tenunan tangan India. Dari semasa ke semasa, Delhi menyerap ramai orang dari merata negara dan berubah menjadi wadah tumpuan pelbagai budaya.[10][100]

Pendidikan

[sunting | sunting sumber]
Sebagai kolej perubatan terunggul di India,[101] All India Institute of Medical Sciences adalah peneraju penyelidikan dan perawatan perubatan sedunia[102]

Sekolah dan institusi pengajian tinggi di Delhi ditadbir oleh Pejabat Pengarah Pendidikan, kerajaan NCT, atau pertubuhan swasta. Pada tahun 2004–05, terdapat 2,515 sekolah rendah, 635 sekolah menengah rendah, 504 sekolah menengah dan 1,208 sekolah menengah tinggi di Delhi. Pada tahun yang sama, institusi pengajian tinggi di Delhi merangkumi 165 kolej, termasuk lima kolej perubatan dan lapan kolej kejuruteraan,[103] enam universiti (Universiti Delhi, Universiti Jawaharlal Nehru, Jamia Millia Islamia, Universiti Guru Gobind Singh Indraprastha (GGSIPU), Universiti Perundangan Kebangsaan, Universiti Terbuka Kebangsaan Indira Gandhi (IGNOU) dan Jamia Hamdard), dan sembilan "universiti teranggap".[103] Universiti Guru Gobind Singh Indraprastha dan Universiti Perundangan Kebangsaan bertaraf universiti negeri; IGNOU adalah untuk pengajian jarak jauh; yang selebihnya universiti pusat. Delhi merupakan tempat terlataknya 3 daripada 10 kolej kejuruteraan terunggul di India, iaitu IIT Delhi, NSIT (dahulunya DIT) dan DTU (dahulunya DCE).

Institut Teknologi India, Delhi merupakan institut sains dan teknologi keempat terbaik di Asia pada tahun 1999.[104]

Sekolah swasta di Delhi yang menggunakan bahasa Inggeris atau Hindi sebagai bahasa perantara, bersekutu dengan badan-badan pentadbiran berikut: Majlis Peperiksaan Sijil Sekolah India (Council for the Indian School Certificate Examinations, CISCE), Lembaga Pendidikan Menengah Pusat (Central Board for Secondary Education, CBSE) atau Institut Persekolahan Terbuka Negara (National Institute of Open Schooling, NIOS). Pada 2004–05, kira-kira 1.529 juta pelajar berdaftar di sekolah rendah, 822 ribu di sekolah menengah rendah dan 669 juta di sekolah menengah di seluruh Delhi[103]; 49% daripadanya adalah pelajar perempuan. Pada tahun yang sama, kerajaan Delhi membelanjakan 1.58%–1.95% keluaran dalam negeri kasarnya untuk pendidikan.[103]

Setelah menghabiskan fasa menengah sepuluh tahun mengikut rancangan 10+2+3/4, pelajar biasanya melanjutkan pelajaran mereka di maktab rendah atau sekolah menengah tinggi untuk pembelajaran yang lebih terfokus selama dua tahun. Mereka memilih aliran seni liberal, perdagangan, sains, atau vokasional. Selepas itu, mereka yang ingin menyambung pelajaran mengejar ijazah sarjana muda di kolej, atau ijazah profesional dalam bidang undang-undang, kejuruteraan atau perubatan. Antara institut pengajian tinggi atau penyelidikan di India termasuk All India Institute of Medical Sciences, Dr.Ram Manohar Lohia Hospital & PGIMER, Universiti Jawaharlal Nehru, Institut Statistik India, Institut Teknologi India, Institut Perdagangan Luar Negara India, Universiti Teknologi Delhi, Universiti Perundangan Kebangsaan, Delhi, Institut Teknologi Netaji Subhas, Institut Perundangan India, Delhi School of Economics, dan Jamia Millia Islamia. Pada tahun 2008, kira-kira 16% warga Delhi memegang sekurang-kurangnya ijazah lepasan kolej.[105]

Media

[sunting | sunting sumber]
Menara TV Pitampura memancarkan siaran di Delhi

Sebagai ibu negara India, New Delhi menjadi tumpuan pelaporan politik, terutamanya siaran sesi Parlimen harian di televisyen. Sebilangan besar agensi media seluruh negara, antaranya Press Trust of India dan Doordarshan yang milik negara, bertapak di bandaraya ini. Siaran televisyen di bandaraya ini termasuk dua saluran televisyen terestrial percuma dari Doordarshan, dan beberapa saluran kabel berbahasa Hindi, Inggeris dan setempat yang dikendali oleh pengendali kerajaan dan swasta. Televisyen satelit pula belum mencapai sambutan hebat di bandaraya.[106]

Suratkhabar masih kekal sebagai bahantara berita yang laris di Delhi. Pada tahun 2004–05, 1029 suratkhabar dalam 13 bahasa diterbitkan di bandaraya ini, termasuk 492 yang berbahasa Hindi (termasuk Navbharat Times, Hindustan Dainik, Punjab Kesari, Naiduniya, Dainik Jagran, Dainik Bhaskar dan Dainik Desbandhu). Pasaran akhbar berbahasa Inggeris diterajui oleh The Hindustan Times yang mengedarkan sejuta naskhah seharian, diekori oleh Times of India, The Hindu, Indian Express, Business Standard, The Pioneer dan Asian Age. Radio tidak begitu disambut hangat di Delhi, namun radio FM semakin menyengat[107] sejak pembukaan beberapa saluran FM baru pada tahun 2006.[108] Dari Delhi berpancarnya beberapa stesen radio milik negara dan swasta, termasuk All India Radio (AIR), antara penyedia perkhidmatan radio yang terbesar di dunia, yang menawarkan enam saluran radio dalam sepuluh bahasa. Stesen radio berasaskan kota yang lain termasuk Aaj Tak, Radio City (91.1 MHz), Big FM (92.7 MHz), Red FM(93.5MHz), Radio One (94.3 MHz), Hit FM (95 MHz), Apna Radio, Radio Mirchi (98.3 MHz), FM Rainbow (102.4 MHz), Fever FM (104 MHz), Meow FM (104.8 MHz), FM Gold (106.4 MHz).

Sukan

[sunting | sunting sumber]
Sukan Komanwel 2010 adalah temasya sukan terbesar yang pernah diadakan di India. Gambar ini menunjukkan Upacara Pembukaannya di Stadium Jawaharlal Nehru, stadium ketiga terbesar di India.

Kriket dan bola sepak merupakan sukan yang paling popular di Delhi.[109] Di merata kota terdapat banyak padang kriket (maidan). Stadium Feroz Shah Kotla adalah antara padang kriket tertua di India dan juga menjadi tempat berlangsungnya perlawanan kriket antarabangsa. Pasukan kriket Delhi mewakili bandaraya mereka di kejohanan kelas pertama Piala Ranji.[110] Delhi juga merupakan pangkalan pasukan IPL, Delhi Daredevils, dan pasukan ICL Delhi Giants (dahulunya Delhi Jets).

Bola sepak tidak kurang hebat sambutannya di bandaraya ini yang menjadi rumah kepada kelab AIFF-u19 club yang bertanding dalam I League. Satu-satunya stadium bola sepak di Delhi adalah Stadium Ambedkar yang asalnya menampung 20,000 penonton, tetapi kini mampu menampung 50,000 orang kerana kebangkitan minat warga Delhi terhadap sukan ini.

Ragbi juga disambut hangat di kalangan muda-mudi sebagai tempat asal pasukan Delhi Lions dan Delhi Hurricanes. Delhi pernah menjayakan kejohanan ragbi Asian5Nations pada tahun 2010. The Only Stadium in the city for his particular sport is in the Delhi University North Campus. Boxing and shooting figure among increasingly popular sports in the suburb of Gurgaon.

India membuka litar Formula Satu di Noida Raya, sebuah kawasan di pinggir Delhi, yang bakal menganjurkan Grand Prix India mulai Oktober 2011. Pasukan tempatan India, Force India F1, dibentuk pada Oktober 2007 apabila sebuah konsortium pimpinan Vijay Mallya dan Michiel Mol membeli pasukan F1 Spyker pada harga € 88 juta. Force India F1 melambangkan penyertaan India dalam Formula Satu.

Antara stadium-stadium penting yang lain di Delhi termasuk Stadium Jawaharlal Nehru dan Stadium Tertutup Indira Gandhi. Pada masa dahulu, Delhi pernah menjadi tuan rumah kepada pelbagai temasya sukan kebangsaan dan antarabangsa, termasuk Sukan Asia pertama dan ke-9.[111] Delhi juga menjayakan Sukan Komanwel 2010, acara pelbagai sukan terbesar yang pernah diadakan di India.

Bandar saudara dan kembar

[sunting | sunting sumber]

Delhi menjalin hubungan persaudaraan dengan bandaraya-bandaraya berikut:[112]

Delhi juga berkembar dengan kawasan berikut:

Rujukan

[sunting | sunting sumber]
  1. ^ a b "Provisional Population Totals: Delhi". Provisional Population Totals : India . Census of India 2001, Paper 1 of 2001. Office of the Registrar General, India. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-08-11. Dicapai pada 8 January 2007.
  2. ^ a b "World Urbanization Prospects: The 2009 Revision Population Database". UN. Dicapai pada 2 April 2009.
  3. ^ "General info on Delhi". Government of India. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-04-30. Dicapai pada 2006-05-03.
  4. ^ a b Asher, Catherine B (2000) [2000]. "Chapter 9:Delhi walled: Changing Boundaries". Dalam James D. Tracy (penyunting). City Walls. Cambridge University Press. m/s. 247–281. ISBN 0521652219. Dicapai pada 1 November 2008. Cite has empty unknown parameter: |chapterurl= (bantuan)
  5. ^ Necipoglu, Gulru (2002) [2002]. "Epigraphs, Scripture, and Architecture in the Early Sultanate of Delhi". Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World. BRILL. m/s. 12–43. ISBN 9004125930. Dicapai pada 1 November 2008. Cite has empty unknown parameter: |chapterurl= (bantuan)
  6. ^ Aitken, Bill (2001) [2002]. Speaking Stones: World Cultural Heritage Sites in India. Eicher Goodearth Limited. m/s. 264 ms. ISBN 8187780002. Dicapai pada 1 November 2008. Cite has empty unknown parameter: |chapterurl= (bantuan)
  7. ^ The Encyclopedia Americana: A Library of Universal Knowledge. 8. Encyclopedia Americana Corp. 1918. m/s. 621. Dicapai pada 1 November 2008.
  8. ^ Sehgal, R.L. (1998) [1998]. Slum Upgradation: Emerging Issue & Policy Implication's. Bookwell Publications. m/s. 97. ISBN 8185040184. Dicapai pada 1 November 2008. Cite has empty unknown parameter: |chapterurl= (bantuan)
  9. ^ Vale, Lawrence J. (1992). Architecture, power, and national identity. Yale University Press. m/s. 88–100. ISBN 030004958 Check |isbn= value: length (bantuan). Dicapai pada 1 November 2008. Cite has empty unknown parameter: |chapterurl= (bantuan)
  10. ^ a b Dayal, Ravi (2002). "A Kayastha's View". Seminar (web edition) (515). Dicapai pada 29 Januari 2007. Unknown parameter |month= ignored (bantuan)
  11. ^ Bakshi, S.R. (1995) [2002]. Delhi Through Ages. Anmol Publications PVT. LTD. m/s. 2. ISBN 8174881387. Unknown parameter |s_590m3cixfi7y1ofik= ignored (bantuan); Cite has empty unknown parameter: |chapterurl= (bantuan); |access-date= requires |url= (bantuan)
  12. ^ a b c d e f g "Chapter 1: Introduction" (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005–2006. Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. m/s. pp1–7. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2016-11-13. Dicapai pada 21 December 2006. |pages= has extra text (bantuan)
  13. ^ a b Smith, George (1882). The Geography of British India, Political & Physical. J. Murray. m/s. 216–217. Dicapai pada 1 November 2008. Cite has empty unknown parameter: |chapterurl= (bantuan)
  14. ^ "Our Pasts II, History Textbook for Class VII". NCERT. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-06-23. Dicapai pada 6 Julai 2007.
  15. ^ Cohen, Richard J. (1989). "An Early Attestation of the Toponym Dhilli". Journal of the American Oriental Society. 109 (4): 513–519. doi:10.2307/604073. Unknown parameter |month= ignored (bantuan)
  16. ^ Austin, Ian. "Chauhans (Cahamanas, Cauhans)". The Mewar Encyclopedia. mewarindia.com. Diarkibkan daripada yang asal pada 2006-11-14. Dicapai pada 22 Disember 2006. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  17. ^ "Under threat: The Magnificent Minaret of Jam". The New Courier No 1. UNESCO. 2002. Dicapai pada 2006-05-03. Unknown parameter |month= ignored (bantuan)
  18. ^ Petersen, Andrew (1999). Dictionary of Islamic Architecture. Routledge. ISBN 0415213320. Dicapai pada 2008-11-14. Cite has empty unknown parameter: |chapterurl= (bantuan)
  19. ^ a b "Delhi History". Delhi Tourism. Advent InfoSoft (P) Ltd. Dicapai pada 2006-12-22.
  20. ^ "India: Qutb Minar and its Monuments, Delhi" (PDF). State of Conservation of the World Heritage Properties in the Asia-Pacific Region: : Summaries of Periodic Reports 2003 by property, Section II. UNESCO World Heritage Centre. m/s. pp71–72. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 2006-05-24. Dicapai pada 2006-12-22. |pages= has extra text (bantuan)
  21. ^ Battuta's Travels: Delhi, capital of Muslim India
  22. ^ "The Islamic World to 1600: The Mongol Invasions (The Timurid Empire)". Diarkibkan daripada yang asal pada 2009-08-16. Dicapai pada 2009-06-06.
  23. ^ Upadhyay, R (16 February 2004). "Sufism in India: Its Origin, History and Politics". South Asia Analysis Group. Dicapai pada 2007-01-20.
  24. ^ "Sher Shah - The Lion King". India's History : Medieval India. indhistory.com. Dicapai pada 2006-12-22.
  25. ^ Iran in the Age of the Raj
  26. ^ "Fall in Delhi birth rate fails to arrest population rise". The Hindu. 2005-01-03. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-06-04. Dicapai pada 2006-12-19.
  27. ^ a b "THE CONSTITUTION (SIXTY-NINTH AMENDMENT) ACT, 1991". THE CONSTITUTION (AMENDMENT) ACTS, THE CONSTITUTION OF INDIA. National Informatics Centre, Ministry of Communications and Information Technology, Government of India. Dicapai pada 2007-01-08.
  28. ^ "Terrorists attack Parliament; five intruders, six cops killed". rediff.com. December 13, 2001. Dicapai pada 2008-11-02.
  29. ^ "India and Pakistan: Who will strike first?". Economist. December 20, 2001. Dicapai pada 2008-11-02.
  30. ^ "Delhi blasts death toll at 62: World: News: News24". News24.com. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-01-12. Dicapai pada 2008-11-03.
  31. ^ "Serial blasts rock Delhi; 30 dead, 90 injured-India-The Times of India". Timesofindia.indiatimes.com. Dicapai pada 2008-11-03.
  32. ^ "Introduction". THE NEW DELHI MUNICIPAL COUNCIL ACT, 1994. New Delhi Municipal Council. Dicapai pada 2007-07-03.
  33. ^ Mohan, Madan (2002). "GIS-Based Spatial Information Integration, Modeling and Digital Mapping: A New Blend of Tool for Geospatial Environmental Health Analysis for Delhi Ridge" (PDF). Spatial Information for Health Monitoring and Population Management. FIG XXII International Congress. m/s. p5. Dicapai pada 2007-02-03. Unknown parameter |month= ignored (bantuan); |pages= has extra text (bantuan)
  34. ^ "Hazard profiles of Indian districts" (PDF). National Capacity Building Project in Disaster Management. UNDP. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 2006-05-19. Dicapai pada 2006-08-23.
  35. ^ "Fog continues to disrupt flights, trains". The Hindu. 7 Januari 2006. Diarkibkan daripada yang asal pada 2005-01-13. Dicapai pada 16 Mei 2006.
  36. ^ "At 0.2 degrees Celsius, Delhi gets its coldest day". Hindustan Times. 8 Januari 2006. Diarkibkan daripada yang asal pada 2006-01-11. Dicapai pada 29 April 2006.
  37. ^ "Weatherbase entry for Delhi". Canty and Associates LLC. Dicapai pada 16 Januari 2007.
  38. ^ Kurian, Vinson (28 Jun 2005). "Monsoon reaches Delhi two days ahead of schedule". The Hindu Business Line. Dicapai pada 9 Januari 2007.
  39. ^ "Weatherbase entry for Delhi". Canty and Associates LLC. Dicapai pada 2007-01-16.
  40. ^ "Historical Weather for Delhi, India" (dalam bahasa Inggeris). Weather Underground. Dicapai pada November 27 2008. Unknown parameter |dateformat= ignored (bantuan); Check date values in: |accessdate= (bantuan)
  41. ^ "Table 3.1: Delhi Last 10 Years (1991–2001) — Administrative Set Up" (PDF). Economic Survey of Delhi, 2001–2002. Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. m/s. p177. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2007-07-02. Dicapai pada 3 Julai 2007. |pages= has extra text (bantuan)
  42. ^ "About Us". Municipal Corporation of Delhi. Dicapai pada 13 Mei 2006.
  43. ^ "History of Delhi Police". Delhi Police Headquarters, New Delhi, India. Diarkibkan daripada yang asal pada 2006-12-07. Dicapai pada 19 Disember 2006.
  44. ^ "Poile Stations". Government of National Capital Territory of Delhi. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-01-10. Dicapai pada 19 Disember 2006.
  45. ^ Delhi moots traffic umbrella body
  46. ^ "Delhi: Assembly Constituencies". Compare Infobase Limited. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-01-01. Dicapai pada 19 Disember 2006.
  47. ^ "Lok Sabha constituencies get a new profile". The Hindu. The Hindu. 7 September 2006. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-01-04. Dicapai pada 19 Disember 2006.
  48. ^ "Budget Speech 2008–2009" (PDF). Dicapai pada 7 September 2009.
  49. ^ a b "Chapter 2: State Income" (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005–2006. Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. m/s. pp8–16. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2007-06-14. |pages= has extra text (bantuan)
  50. ^ "Know India: Delhi". India.gov.in. Diarkibkan daripada yang asal pada 2006-10-07. Dicapai pada 7 September 2009.
  51. ^ "Chandigarh's per capita income highest in India-Chandigarh-Cities-The Times of India". Timesofindia.indiatimes.com. Dicapai pada 3 November 2008.
  52. ^ a b c "Chapter 5: Employment and Unemployment" (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005–06. Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. m/s. pp59–65. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2018-12-25. |pages= has extra text (bantuan)
  53. ^ "Industries in Delhi". Mapsofindia.com. Dicapai pada 7 September 2009.
  54. ^ "Chapter 9: Industrial Development" (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005–06. Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. m/s. pp94–107. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2007-06-14. |pages= has extra text (bantuan)
  55. ^ "Delhi hot favourite retail destination in India- Corporate Trends-News By Company-News-The Economic Times". Economictimes.indiatimes.com. Dicapai pada 3 November 2008.
  56. ^ "India's Retail Industry". India Brand Equity Foundation. Dicapai pada 4 Januari 2007.
  57. ^ Majumder, Sanjoy (21 May 2007). "Supermarkets devour Indian traders". South Asia. BBC. Dicapai pada 3 July 2007.
  58. ^ "Delhi Indira Gandhi International Airport (IGI)". Airport-delhi.com. 2 May 1986. Dicapai pada 7 September 2009.
  59. ^ "Delhi Metro chief justifies fare hike". The Times of India. 12 November 2009. Dicapai pada 12 November 2009.
  60. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama cities.expressindia.com
  61. ^ "Delhi's CNG success inspiring many countries: Naik". outlookindia.com. Outlook Publishing (India) Private Limited. Press Trust of India. 11 December 2002. Dicapai pada 2 November 2008.
  62. ^ a b c d e "Chapter 12: Transport" (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005–2006. Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. m/s. pp130–146. Dicapai pada 21 December 2006. |pages= has extra text (bantuan)
  63. ^ "Citizen Charter". Delhi Transport Corporation. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-01-10. Dicapai pada 21 Disember 2006.
  64. ^ "Delhi metro to JLN Stadium rolls out, Phase-II almost complete". Daily News and Analysis (DNA). 3 Oktober 2010. Dicapai pada 3 Oktober 2010.
  65. ^ "Bloomberg.com: Opinion". Bloomberg.com. Dicapai pada 3 November 2008.
  66. ^ "Get ready for revolution on wheels- Shipping / Transport-Transportation-News By Industry-News-The Economic Times". Economictimes.indiatimes.com. Dicapai pada 3 November 2008.
  67. ^ Indira Gandhi International Airport
  68. ^ "Delhi – Indira Gandhi International Airport (DEL) information". Essential Travel Ltd., UK. Dicapai pada 29 April 2006.
  69. ^ "Daily Times – Leading News Resource of Pakistan". Dailytimes.com.pk. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-09-04. Dicapai pada 3 November 2008.
  70. ^ I.Prasada Rao. "GIS Based Maintenance Management System (GMMS) For Major Roads Of Delhi". Map India 2006: Transportation. GISdevelopment.net. Dicapai pada 14 January 2007. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  71. ^ "Traffic snarl snaps 42 Cr man-hour from Delhi, NCR workers at iGovernment". Igovernment.in. Dicapai pada 3 November 2008.
  72. ^ "Every 12th Delhiite owns a car- Automobiles-Auto-News By Industry-News-The Economic Times". Economictimes.indiatimes.com. Dicapai pada 3 November 2008.
  73. ^ Armin Rosencranz. "Introduction" (PDF). The Delhi Pollution Case: The Supreme Court of India and the Limits of Judicial Power. indlaw.com. m/s. 3. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2007-06-14. Dicapai pada 14 Januari 2007. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  74. ^ World's Largest Hindu Temple
  75. ^ a b "Chapter 3: Demographic Profile" (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005–2006. Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. m/s. pp17–31. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2007-06-14. Dicapai pada 21 December 2006. |pages= has extra text (bantuan)
  76. ^ "Is Delhi India's Largest City? – Population Reference Bureau". Prb.org. Dicapai pada 3 November 2008.
  77. ^ "Chapter 21: Poverty Line in Delhi" (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005–2006. Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. m/s. pp227–231. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2007-06-14. Dicapai pada 21 December 2006. |pages= has extra text (bantuan)
  78. ^ Can’t afford to fall ill in Dwarka Diarkibkan 2014-10-27 di Wayback Machine, Hindustan Times, 16 Julai 2009
  79. ^ "Indian Census". Censusindia.gov.in. Dicapai pada 7 September 2009.
  80. ^ "Data on Religion". Census of India 2001. m/s. 1. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-08-12. Dicapai pada 16 Mei 2006.
  81. ^ National Crime Records Bureau (2005). "Crimes in Megacities". Crime in India-2005 (PDF) |format= requires |url= (bantuan). Ministry of Home Affairs. m/s. 159–160. Unknown parameter |chapterurl= ignored (bantuan); |access-date= requires |url= (bantuan)
  82. ^ National Crime Records Bureau (2005). "Snapshots-2005". Crime in India-2005 (PDF) |format= requires |url= (bantuan). Ministry of Home Affairs. m/s. 3. Unknown parameter |chapterurl= ignored (bantuan); |access-date= requires |url= (bantuan)
  83. ^ PTI 27 February 2009, 03:07am IST (27 Februari 2009). "'Promote lesser-known monuments of Delhi'-Delhi-Cities-The Times of India". Timesofindia.indiatimes.com. Dicapai pada 7 September 2009.
  84. ^ "Delhi Circle (NCT of Delhi)". List of Ancient Monuments and Archaeological Sites and Remains of National Importance. Archaeological Survey of India. Dicapai pada 27 Disember 2006.
  85. ^ "Jama Masjid, India's largest mosque". Terra Galleria. Dicapai pada 13 Mac 2009.
  86. ^ "Properties inscribed on the World Heritage List: India". UNESCO World Heritage Centre. Dicapai pada 13 January 2007.
  87. ^ "Independence Day". 123independenceday.com. Compare Infobase Limited. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-05-31. Dicapai pada 4 January 2007.
  88. ^ Ray Choudhury, Ray Choudhury (28 Januari 2002). "R-Day parade, an anachronism?". The Hindu Business Line. Dicapai pada 13 Januari 2007.
  89. ^ a b "Fairs & Festivals of Delhi". Delhi Travel. India Tourism.org. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-03-19. Dicapai pada 13 Januari 2007.
  90. ^ Delhi: a portrait, oleh Khushwant Singh, Raghu Rai, Diterbitkan oleh Delhi Tourism Development Corp., 1983. ISBN 0-19-561437-2. ms. 15.
  91. ^ Tankha, Madhur (15 December 2005). "It's Sufi and rock at Qutub Fest". New Delhi. The Hindu. Diarkibkan daripada yang asal pada 2006-05-13. Dicapai pada 13 Januari 2007.
  92. ^ "The Hindu : Front Page : Asia's largest auto carnival begins in Delhi tomorrow". Thehindu.com. Diarkibkan daripada yang asal pada 2008-01-12. Dicapai pada 3 November 2008.
  93. ^ "Delhi Metro records 10% rise in commuters-Delhi-Cities-The Times of India". Timesofindia.indiatimes.com. Dicapai pada 3 November 2008.
  94. ^ Sunil Sethi / New Delhi 9 Februari 2008. "Sunil Sethi: Why Delhi is India`s Book Capital". Business-standard.com. Dicapai pada 3 November 2008.
  95. ^ Delhi to lead way in street food Times of India
  96. ^ Discovering the spice route to Delhi India Today
  97. ^ a b Singh, Sarina (16 Disember 2006). "Delhi: Old, new, sleek and rambunctious too". Travels with Lonely Planet: India. The Salt Lake Tribune. Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-10-10. Dicapai pada 19 Januari 2007.
  98. ^ Jacob, Satish (2002). "Wither, the walled city". Seminar (web edition) (515). Dicapai pada 19 Januari 2007. Unknown parameter |month= ignored (bantuan)
  99. ^ "Shopping in Delhi". Delhi Tours. About Palace on Wheels. Dicapai pada 4 January 2007.
  100. ^ Menon, Anjolie Ela (2002). "The Age That Was". Seminar (web edition) (515). Dicapai pada 29 Januari 2007. Unknown parameter |month= ignored (bantuan)
  101. ^ Malini Bhupta. "India Today – India's most widely read magazine". Indiatoday.digitaltoday.in. Dicapai pada 3 November 2008.
  102. ^ "Medical Meccas: An Oasis for India's Poorest | Newsweek Health for Life | Newsweek.com". Newsweek.com. Dicapai pada 3 November 2008.
  103. ^ a b c d "Chapter 15: Education" (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005–06. Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. m/s. 173–187. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 2007-06-14. Dicapai pada 21 Disember 2006.
  104. ^ "Asiaweek.com | Asia's Best Universities 2000 | Overall Ranking". Cgi.cnn.com. Dicapai pada 3 November 2008.
  105. ^ "outlookindia.com | wired". Outlookindia.com. Dicapai pada 3 November 2008.
  106. ^ Rediff Business Desk (5 September 2006). "What is CAS? What is DTH?". rediff news: Business. Rediff.com. Dicapai pada 8 Januari 2007.
  107. ^ Naqvi, Farah (14 November 2006). "Chapter4: Towards a Mass Media Campaign: Analysing the relationship between target audiences and mass media" (PDF). Images and icons: Harnessing the Power of Mass Media to Promote Gender Equality and Reduce Practices of Sex Selection. BBC World Service Trust. m/s. 26–36. Dicapai pada 8 Januari 2007.
  108. ^ "Delhi: Radio Stations in Delhi, India". ASIAWAVES: Radio and TV Broadcasting in South and South-East Asia. Alan G. Davies. 15 November 2006. Dicapai pada 7 Januari 2007.
  109. ^ Cricinfo staff. "A Brief History: The Ranji Trophy". Cricinfo. The Wisden Group. Dicapai pada 6 January 2007.
  110. ^ "India to bid for 2014 Asian Games". South Asia. BBC. 29 March 2005. Dicapai pada 21 Disember 2006.
  111. ^ "Delhi to London, it's a sister act". India Times. Dicapai pada 18 Februari 2009.

Pautan luar

[sunting | sunting sumber]
Kerajaan
Lain-lain
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Delhi&oldid=5654660"