Bahasa-bahasa Kru
| Bahasa-bahasa Kru | |
|---|---|
| Taburan geografi: | Ivory Coast, Liberia, Burkina Faso |
| Klasifikasi bahasa: | Niger-Congo
|
| Bahasa-proto: | bahasa Kru Proto |
| Pembahagian: | |
| ISO 639-2 / 5: | kro |
| Glottolog: | krua1234 (Kru)[1] siam1242 (Siamou)[2] |
 Bahasa-bahasa Kru, iaitu bahasa Seme (1), bahasa Kuwa (2), keluarga Kru Barat (3), keluarga Kru Timur (4), dan keluarga Aizi (5). | |
Bahasa-bahasa Kru ialah sebuah keluarga bahasa yang ditutur oleh orang Kru dari tenggara Liberia ke barat Côte d'Ivoire.
Pengelasan
[sunting | sunting sumber]Menurut Güldemann (2018), bahasa-bahasa Kru kurang mempunyai persamaan kosakata dan persamaan kelas kata nama yang mencukupi untuk menyimpulkan hubungan dengan keluarga Konggo-Nijer. Glottolog menganggap bahasa-bahasa Kru sebagai keluarga bahasa tersendiri.
Etimologi
[sunting | sunting sumber]Istilah "Kru" tidak diketahui asal-usulnya. Menurut Westermann (1952) ia digunakan oleh orang Eropah untuk menggelarkan beberapa puak yang bercakap loghat-loghat berkaitan. Marchese (1989) mencatat bahawa ramai daripada orang ini telah diambil sebagai "anak kapal" oleh pelaut Eropah; "homonim dengan anak kapal (crew) adalah jelas, dan sekurang-kurangnya menjadi satu punca kekeliruan dalam kalangan orang Eropah bahawa terdapat puak Kru/crew".[3]
Sejarah
[sunting | sunting sumber]Andrew Dalby menyatakan kepentingan sejarah bahasa-bahasa Kru untuk kedudukan mereka di persimpangan interaksi Afrika-Eropah. Beliau menulis bahawa "bahasa Kru dan bahasa-bahasa kerabatnya adalah antara bahasa yang pertama ditemui oleh pelayar Eropah di kawasan yang pada masa itu dikenali sebagai Teluk Lada, pusat pengeluaran dan eksport lada Guinea dan lada melegueta; perdagangan laut Afrika yang pernah menjadi ruji".[4] Bahasa-bahasa Kru terkenal dengan beberapa sistem nada yang paling rumit di Afrika, mungkin hanya disaingi oleh bahasa-bahasa Omo.
Status semasa
[sunting | sunting sumber]Pendokumenan terkini telah menyatakan bahawa "masyarakat Kru kini boleh ditemui di sepanjang pantai Monrovia, Liberia ke Sungai Bandama di Côte d'Ivoire".[5] "Perkampungan mengekalkan hubungan mereka berdasarkan keturunan yang dianggap lazim, diperkukuh dengan pertukaran upacara dan hadiah".[5] Orang Kru dan bahasa mereka, walaupun kini ramai yang berbahasa Inggeris (di Liberia) atau Perancis (di Côte d'Ivoire) sebagai bahasa kedua, dikatakan "dominan di wilayah barat daya di mana kawasan hutan mencapai lagun pantai".[5] Orang Kru bergantung pada hutan untuk bercucuk tanam, ditambah dengan memburu untuk mencari rezeki.
Subkumpulan dan bahasa yang berkaitan
[sunting | sunting sumber]Bahasa-bahasa Kru merangkumi pelbagai bahasa seperti bahasa Kuwa, bahasa Grebo, bahasa Bassa, dan banyak lagi. Menurut Breitbonde, penggolongan komuniti berdasarkan keistimewaan budaya, identiti sejarah atau etnik, dan autonomi sosiopolitik "mungkin telah menghasilkan sejumlah besar loghat-loghat Kru yang berbeza"; "Walaupun pribumi-pribuminya serupa dari segi jenis dan puak dalam banyak aspek, setiap kampung ialah sebuah negara yang merdeka; juga terdapat antaraperhubungan yang sangat sedikit".[6] Breitbonde menyatakan bahawa orang Kru digolongkan berdasarkan keistimewaan budaya mereka, identiti sejarah atau etnik yang berasingan, dan autonomi pergaulan dan politik. Hal ini mungkin penyebab bagi banyak subkumpulan bahasa Kru. Seperti yang dinyatakan oleh Fisiak, pendokumenan mengenai bahasa-bahasa Kru dan bahasa yang berkaitan amatlah sedikit.[7]Pengelasan bahasa-bahasa Kru oleh Marchese (1989) adalah seperti berikut.[8] Kebanyakan bahasa tersebut ialah gugusan loghat dan kadangkala dianggap sebagai lebih daripada satu bahasa tunggal.
Keluarga Kru |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ethnologue menambah bahasa Neyo, yang mungkin paling hampir dengan bahasa Dida atau bahasa Godie.
Tatabahasa
[sunting | sunting sumber]Urutan perkataan dalam bahasa-bahasa Kru kebanyakannya menggunakan subjek-kata kerja-objek (SVO), tetapi juga ada yang menggunakan subjek-objek-kata kerja (SOV).
Perbandingan kosakata
[sunting | sunting sumber]Contoh kosakata asas 12 ahli bahasa-bahasa Kru daripada Marchese (1983):[9]
| Bahasa | mata | telinga | hidung | gigi | lidah | mulut | darah | tulang | pokok | air | makan | nama |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Krumen (Tepo) | jíê | nω̂â | mɪ̂jã́ | ɲɛ́ | mɛ̂ | wũ̂t | dâblώ | klá | tûgbɛ̀ | nîjẽ́ | dî | dώ |
| Krumen (Jerwe) | ɟró | nω̃̂ã̂ | mɪ̃̂ã̂ | ɲɛ̃́ | mɛ̃̂ | wṹ | klώω̂ | klá | túwɛ̀ | nĩ́ẽ́ | dîdɛ̂ | ɲɔ̃́ |
| We | ɟrííē | dōṹ | mlâ | ɲnɪ̃̂ɛ̄̃ | mē̃õ̀ | ŋɔ̄̃ | ɲmɔ̄̃ | kpâ | tū | ní | dîɛ̄ | ɲnɪ̃̂ |
| Wobe | ɟríɛ́ | dōṹ | mlã̂ | ɲnə̃̂ | mɛ̄̃õ̀ | ŋʷɔ̄̃ | nmɔ̄ | kpâ | tū | nĩ́ | dī | ɲnẽ̂ |
| Nyabwa | ɟîrî | lòkû | máná | ɲéɲé | méɛ̃̀ | ŋʷɔ̄̃ | ɲēmō | kpá | tū | nî | dī | ɲéɲé |
| Bete (Daloa) | ɟi | jûkûlî | mlə̂ | gléí | mɪ́ɔ́ | ŋō | drú | kwâ | sū | ɲû | lí | ŋʉ̂nɪ̂ |
| Bete (Giberua) | jiri | júkwɨ́lí | mə́ɲə́ | gʌ̂lʌ̂ | mɪ̄ɔ̄ | nûə̂ | dûrû | kwá | sû | ɲú | dī | ŋʉ́ɲɪ́ |
| Neyo | jɪ́ | ɲúkwlí | mlé | glè | mɪ̄ɔ̄ | né | dòlū | féē | sūú | ɲú | lī | jlɪ́ |
| Godie | jɨdí | ɲūkúlú | mə́ɲə́ | gə̄lè | mɪ̄ɔ̄ | nə̄ | drù | féè | sū | ɲú | ɗɨ̄ | ŋʉ́nʉ́ |
| Kuya | jɪjē | ɲúkiwí | — | glà | mɪ̄ɔ̄ | nə́ | dòlú | féjē | sūú | ɲú | lɨ̄ | ŋɨ́nɨ́ |
| Dida | cí | ɲúkwlí | mné | glā | mɪ̄ɔ̄ | nɪ̄ | dólū | kwíjè | sū | ɲú | lî | ŋlɪ́ |
| Aïzi | zre | lωkɔ | mωvɔ | ɲɪ | mrɔ | mu | ɲre | kra | ke | nrɪ | li | — |
Contoh tambahan kosakata asas 21 ahli bahasa-bahasa Kru daripada Marchese (1983):[9]
| Bahasa | mata | telinga | nose | tooth | tongue | mouth | blood | bone | water | eat | name |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aizi | zre | lωkɔ | mωvɔ | ɲɪ | mrɔ | mu | ɲre | kra | nrɪ | li | |
| Vata | jé | ɲêflú | mênê | glà | meɔ̄ | nɪ̄ | dūlū | fâ | ɲú | lî | |
| Dida | cí | ɲúkwlí | mné | glā | mɪ̄ɔ̄ | nɪ̄ | dòlū | kwíjè | ɲú | lî | ŋlɪ́ |
| Koyo | jíjē | ɲúkwlí | ŋʉ́nʉ́ | glà | mɪ̄ɔ̄ | nə́ | dòlú | féjē | ɲú | lɨ̄ | ŋɨ́nɨ́ |
| Godie | ɲūkúlú | mə́ňə́ | gə̀lè | mɪ̄ɔ̄ | nə̄ | dřù | féè | ɲú | ɗɨ̄ | ŋʉ́nʉ́ | |
| Neyo | jɪ́ | ɲúkwlí | mlé | glè | mɪ̄ɔ̄ | né | dòlū | féē | ɲú | lī | jlɪ́ |
| Bete (Giberua) | jiři | júkwɨ́lí | mə́ňə́ | gʌ̂lâ | mɪ̄ɔ̄ | nûə̂ | dûřû | kwá | ɲú | lī | nʉ́nɪ́ |
| Bete (Daloa) | ɟi | jûkûlî | mlə̂ | gléí | mɪ́ɔ́ | ŋō | dřú | kwâ | ɲú | lí | nʉ̀nɪ̂ |
| Nyabwa | lòkû | mə́ná | ɲéné | méɛ̃̀ | ŋwɔ̃̄ | ɲēmō | kpá | nî | dī | ɲéné | |
| Wobe | ɟríɛ́ | dōṹ | mlã̂ | ɲnẽ̂ | mɛ̄ɔ̃̀ | ŋwɔ̃̄ | nmɔ̄ | kpâ | nĩ́ | dī | ɲnẽ̂ |
| We | ɟrííē | dōṹ | mlâ | ɲnɪ̃̂ẽ̄ | mẽ̄õ̀ | ŋɔ̃̄ | ɲmɔ̃̄ | kpâ | ní | dìɛ̄ | ɲnɪ̃̂ |
| Konobo | jidɔ | nao | mlã | mɛ | daluo | kla | ɲɛ | di | ɲi | ||
| Ubi | jīrō | nōā | mēã̄ | ŋu | dòùlā | kala | ɲɛ́ | dīdɛ̄ | ɲírṍ | ||
| Bakwe | ɲʉ́ | ɲákúlú | mňṍ | glɛ̀ | mɛ̄ | mʌ́ | tùřú | kɔ̄ō | nē | ɟɨ | nrɪ |
| Tepo | jíê | nω̂â | mɪ̂jã́ | ɲɛ́ | mɛ́ | dâblώ | klá | nîjẽ́ | dî | dώ | |
| Grebo | jê | nóá | méá | mɛ̄ | ŋwúnɔ̄ | ɲénɔ́ | klã́ | nĩ́ | dí | ɲéné | |
| Kru (Klao) | ɟí | nɔ̄kũ̀ | mnã́ | mɛ̄ | wɔ̃̄ | ɲnɔ̄ | kpã́ | nĩ́ | dī | ɲnɛ̃́ | |
| Bassa | ɟélé | máná | mɔ | wɔ̃̄ | nɔmɔ | kpá | dunu | ɗi | ɲɛnɛ | ||
| Dewoin | gire | málã́ | mīlã̀ | wɔ̃̄ĩ́ | ɲimo | gba | ní | zī | ŋɛ́lɛ́ | ||
| Kuwa | sĩ̌ | nɔi | ɲũ | mɛ̀wũ | wɔ̃̀ | tòyò | kwa | nímí | ɟì | ɲɛlɛ̃ | |
| Seme | ɲa | tasjẽ | mar | ɲen | dɛ | kõ | tõ | kpar | nũ | di | jĩ |
Angka
[sunting | sunting sumber]Perbandingan angka dalam ahli bahasa-bahasa Kru: [10]
| Pengelasan | Bahasa | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Keluarga Kuwa | Kuwa (Belleh) | dee | sɔ̃r | tãã̀ | ɲìjɛ̀hɛ | wàyɔ̀ɔ | wɔ̀rfɔlɛ̀ (5 + 1) | kɔrlɔrɔ̃r (5 + 2) | kwatãã̀ (5 + 3) | kɔ̃yĩ̀yɛ̀hɛ (5 + 4) | kowaa |
| Keluarga Seme | Seme (1) | byẽ́ẽ | nĩ́ĩ̄ | tyáār | yūr | kwɛ̃̄l | kpã̄â | kĩ̄î | kprɛ̄n̂ | kɛ̄l | fú |
| Keluarga Seme | Seme (2) | dyuɔ̃15 | nĩ15 | tyɛr15 | yur3 | kwɛ̃l3 | k͡pa4a34 | kyi4ĩ34 | k͡prɛ4ɛ̃34 | kal3 | fu1 |
| Keluarga Kru Timur-> Keluarga Bakwe | Bakwe | ɗôː | sɔ̂ː | tʌ̄ː | mɾɔ̄ː | ɡ͡bə̀ə̄ | ŋǔːɗō (5 + 1) | ŋǔːsɔ̄ (5 + 2) | ŋǔːtʌ̄ (5 + 3) | ŋǔːmɾɔ̄ (5 + 4) | pʊ̀ |
| Keluarga Kru Timur-> Keluarga Bakwe | Wane | do³ / ɗo³ | sɔ² | ta³ | ⁱhɪɛ̃⁴ | ŋʷũ⁴² | ŋʷũ⁴² kloː²⁴(5 + 1) | ŋʷũ⁴² sɔ² (5 + 2) | ŋʷũ⁴² ta³ (5 + 3) | ŋʷũ⁴² ⁱhɪɛ̃⁴ (5 + 4) | ŋʷũ⁴² bu⁴ or bu⁴ |
| Keluarga Kru Timur-> Keluarga Bete | Bete (Daloa) | ɓlʊ̄ | sɔ̋ | tá | mʊ̄wana | ŋ́ɡ͡bɨ́ | ŋ́ɡ͡bʊplʊ (5 + 1) | ŋ́ɡ͡bisɔ́ (5 + 2) | ɡ͡bʊ̀wata (5 + 3) | ŋ́ɡ͡bimʊwana (5 + 4) | kʊ́ɡ͡ba |
| Keluarga Kru Timur-> Keluarga Bete | Bete (Giberua) | ɓlʊ̄ | sɔ̋ | tá | mʊ̄wana | ŋ́ɡ͡bɨ́ | ŋ́ɡ͡bʊplʊ (5 + 1) | ŋ́ɡ͡bisɔ́ (5 + 2) | ɡ͡bʊ̀wata (5 + 3) | ŋ́ɡ͡bimʊwana (5 + 4) | kʊ́ɡ͡ba |
| Keluarga Kru Timur-> Keluarga Bete | Godie | ɓlōō | sɔ́ɔ́ | tāā | ŋ̀mɔ̀ɔ̀nā | ŋ̀ɡ͡bɨ́ | ŋ̀ɡ͡bóplóo (5 + 1) | ŋ̀ɡ͡bɔ̀ɔ́sɔ́ (5 + 2) | ŋ̀ɡ͡bàátā (5 + 3) | ŋ̀vɔ̀ɔ̀nā | kʊ́ɡ͡bá |
| Keluarga Kru Timur-> Keluarga Bete-> Keluarga Bete Timur | Bete (Gagnoa) | ɓɵ̯̀ɺō | sɔ̋ | tɑ̄ | mɔ̀ɔ̀nɔ̄ | ŋ͡m̩̄.ɡ͡bú | ɡ͡bé.pó̯ɺó (5 + 1) | ɡ͡bɔ́ɔ́.sɔ̋ (5 + 2) | ɡ͡bɔ̋ɔ́.tā (5 + 3) | fɛ̀ɛ̀.nɔ̄ | kō.ɡ͡bɔ́ |
| Keluarga Kru Timur-> Keluarga Bete-> Keluarga Bete Timur | Bete (Guebi) | ɡ͡bɔlɔ².³ | so⁴ | ta³¹ | mɔna¹.³¹ | mŋɡ͡be² | mŋɡ͡beɡ͡bɔlɔ².².³ (5 + 1) | mŋɡ͡boso³.⁴ (5 + 2) | mŋɡ͡bata³.³¹ (5 + 3) | mŋɡ͡bɔfɛna³.¹.³¹ (5 + 4) | kɔɡ͡ba².³ |
| Keluarga Kru Timur-> Keluarga Bete-> Keluarga Bete Timur | Kuya | ɓlò | sɔ́ | tā | mnʊ̀à | ɡ͡bu | ɡ͡beliɓlò (5 + 1) | ɡ͡besɔ́ (5 + 2) | ɡ͡betā (5 + 3) | ɡ͡bomnʊ̀à (5 + 4) | kuɡ͡bua |
| Keluarga Kru Timur-> Keluarga Dida | Dida (Yokubwe) | bóló | mwɔsɔ́ | mwɔtá | mwɔná | ɛŋɡ͡bɪ́ | ɛŋɡ͡bʊ́frɔ (5 + 1) | ɛmɓɔ́sɔ́ (5 + 2) | ɛmɓáta (5 + 3) | ɛmvwaná | kóɡ͡ba |
| Keluarga Kru Timur-> Keluarga Dida | Neyo | ɓɔ̄ló | sɔ́ | tāā | mɔ̀nā | ɡ͡bɪ́ | ɡ͡bɪ́flɔ́ (5 + 1) | ɡ͡básɔ́ (5 + 2) | ɡ͡bátā (5 + 3) | fɛ̄nā (5 + 4) | kʊ́ɡ͡bá |
| Keluarga Kru Timur-> Keluarga Kwadia | Kwadia | ɡ͡bɤlɤ³² / ɓɤlɤ³² | sɔː² | taː² | mɔna⁴³ | ⁿɡ͡bɤ³ | ⁿɡ͡bɤwlɤ³³³ (5 + 1) | ⁿɡ͡bɔː⁴³sɔ³ (5 + 2) | ⁿɡ͡baː⁴³ta³ (5 + 3) | ⁿɡ͡bɤmɔna³⁴³ (5 + 4) | kʊɡ͡ba³³ |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Bassa | Bassa | ɖò, dyúáɖò | sɔ̃́ | tã | hĩinyɛ | hm̀m̌ | mɛ̀nɛ̌ìn-ɖò (5 + 1) | mɛ̀nɛ̌ìn-sɔ̃́ (5 + 2) | mɛ̀nɛ̌ìn-tã (5 + 3) | mɛ̀nɛ̌ìn-hĩinyɛ (5 + 4) | ɓaɖa-bùè |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Bassa | Dewoin (Dewoi) | ɡ͡bǒ | sɔ̃́ | ta | hĩinyɛ | hm̀m̌ | meɖe-ɡ͡bǒ (5 + 1) | meɖe-sɔ̃́ (5 + 2) | meɖe-ta (5 + 3) | meɖe-hĩinyɛ (5 + 4) | vù |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Bassa | Gbasei (Gbii) (1) | dɔ̀ː / ɗɔ̀káⁱ | sɔ̃́ | tã | ɲ̀yɛ̃ | m̀ḿ | m̀mɽědɔ̀ (5 + 1) | m̀mɽěsɔ̃́ (5 + 2) | m̀mɽětã́ (5 + 3) | m̀mɽěɲ̀yɛ̃ (5 + 4) | báɽápʰùwe |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Bassa | Gbii (Gbi-Dowlu) (2) | dòò, dyúáɖò | sɔ̃́ | tã | hĩ̀nyɛ | hm̀m̀ | mɛ̀nɛ̀ɛ̄n-ɖò (5 + 1) | mɛ̀nɛ̀ɛ̄n-sɔ̃́ (5 + 2) | mɛ̀nɛ̀ɛ̄n-tə̃ (5 + 3) | mɛ̀nɛ̀ɛ̄n-hĩ̀nyɛ (5 + 4) | ɓaɖabùè |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Grebo, Keluarga Ubi-Glio | Glio-Oubi | dō | hwə̃ | tã́ | hə̃ | ɡ͡bə̀ | hṹdò (5 + 1) | hũ̀sɔ́ (5 + 2) | mɛra (5 + 3) | mɛ́ɲɛ̀ (5 + 4) | pue |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Grebo-> Keluarga Gading | Pye (Piè) Krumen | dò | hʋɛ̃́ | tā | hɛ̃̀ | hũ̌ | hũ̀jārō [hũ̀jāɾō] ('five plus one') | hũ̀jāhʋɛ̃́ ('five plus two') | hũ̀jātā ('five plus three') | hũ̀jāhɛ̃̀ ('five plus four') | pù |
| Keluarga Kru Barat-> Grebo-> Keluarga Gading | Tepo Krumen (1) | dò | hɔ̃́ | tā | hɛ̃̀ | hũ̌ | huõ̀nɔ̀ (5 + 1) | nɪ́pātā (litː 'not/be/three') | nɪ́pāhɔ̃́, yèhɛ̃̀yèhɛ̃̀ (2 x 4) | sēlédò (litː 'remains /there/one') | pù |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Grebo-> Keluarga Gading | Tepo Krumen (2) | dô | ɔ̄ɛ́n | tā | hɛ̀n | ùm | ùmnɔ̄dô (5 + 1) | ùmnɔ̄ɔ̄ɛ́n (5 + 2) | blɛ̄nbìɛ̀n | ùmīyándō | pù |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Grebo-> Keluarga Liberia | Grebo Tengah (Barrobo) | dòo | ɔ̌n | taan | hɛ̃ɛn | wùun | wùnɔ̀dǒ (5 + 1) | jetan (4 + 3) ? | jiinhɛ̀n (4 + 4) ? | sǒndò (litː 'remain one' before 10) | fù |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Grebo-> Keluarga Liberia | Grebo Utara | do | sɔ̃̌ | tã | hɛ̃̀ | m̀m | mmɔ̀do (5 + 1) | nyiɛtã (4 + 3) | nnyɛɛ (4 + 4) | siědo (litː 'remain one' before 10) | pù |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Kru-Tajwason | Kru | dô | sɔ́n | tan | nyìɛ̀ | mù | mùnéɛ́do (5 + 1) | mùnéɛ́sɔ́n (5 + 2) | mùnéɛtan (5 + 3) | sopádo (10 - 1) | puè |
| Keluarga Kru Kru Barat, Keluarga Kru-Tajwason | Tajwason | doe | sunn nn = ? | tan | hin | hoom | ḿhon doe (5 + 1) | ḿhon sunn (5 + 2) | hinin (4 + 4) | siɛrdoe (litː 'remains one') | punn |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We, Guere-Krahn | Krahn Barat | tòò | sɔɔ̌n | ta̓a̓n | nyìɛ̓ | m̀m̌ | mɛ̀o̓ (5 + 1) | mɛ̀sɔɔ̌n (5 + 2) | mɛta̓a̓ǹ (5 + 3) | mɛ̀nyìɛ̓ (5 + 4) | pùèè |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga We-> Keluarga Krahn-We | Sapo | duě / tòò | sɔn | tan | nyìɛ | m̀m̌ | mɛ̀lǒ (5 + 1) | mɛ̀sɔn (5 + 2) | mɛ̌tan (5 + 3) | mɛ̌nyiɛ (5 + 4) | pùè |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga We-> Keluarga Nyabwa | Nyabwa | do4 | sɔ̃2 | tã3 | ɲiɛ33 | mu4u1 | mɛ4ɛ1lo4 (5 + 1) | mɛ4ɛ1sɔ̃2 (5 + 2) | mɛ4ɛ1tã3 (5 + 4) | mɛ4ɛ1ɲiɛ33 (5 + 5) | bue44 |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga We-> Keluarga Wobe | Wobe | too3 / due1 | sɔɔn2 / sɔn2 | taan3 | nyiɛ43 | mm41 | mɛ41o3 (5 + 1) | mɛ41sɔn2 (5 + 2) | mɛ41na3 (5 + 3) | mɛ41nyiɛ3 (5 + 4) | puue3 |
Perbandingan angka dalam bahasa-bahasa Kru dari Marchese (1983):[9]
| Pengelasan | Bahasa | one | two | three | four | five | six | seven | eight | nine | sepuluh | dua puluh | ratus |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Siamou | Seme | jɔ | nḭ | tʸar | yiro | kʷḛ | kpaa | kʸii | prɛ | kal | fu | kar | karkʷḛ |
| Aizi | Aïzi | mṵmɔ̰; yre | iʃɪ | ita | yeɓi | yugbo | fɔ | friʃi | patɛ | fi | bɔ | gu | juyugbo |
| Kuwaa | Kuwaa | dee | sɔ̰ɔ̰ | ta̰à̰ | ɲìyɛ̀ | wààyò | folɛ̀ | kɔ̰lo̰ | kʷata̰à̰ | ko̰yḭ̀yɛ̰̀ | kuwa | kuma sɔ̰᷄ | kɔ̀lɛwúlú |
| Keluarga Kru Timur, Bakwe | Bakwé (Soubré) | ||||||||||||
| Keluarga Kru Timur, Dida | Dida (Lozoua) | mblò | mɔ̀sɔ́ | mɔ̀tā | mɔ̀ɔ̀nā | ǹgbī | ǹgbʊfɾʊ | ǹgbɔ̀ɔ́sɔ́ | ǹgbàátā | ǹvɔ̀ɔ̀nā | kʊ́gbā | grʊ̄ | gwlīǹgbī |
| Keluarga Kru Timur, Dida | Vata | ɓlɔ̀ | sɔ̍ | tā | mɔ̀ɔ̀nā | gbe̍ | gbòɔ́sɔ́ | gbɔ̍fɔ́tā | kógba̍ | golō | |||
| Keluarga Kru Timur, Bete | Bété (Daloa) | ɓʊ̀lʊ̀ | sɔ̍ | tá | mʊ̀nà | ńgbɨ́ | ńgbʊ́pʊ́lʊ́ | ńgbísɔ̍ | ńgbɔ̍tá | ńgbɨ́mʊ̀nà | kúgbɨ́á | gʊ́lʊ́ | gʊ́lúgbɨ́ |
| Keluarga Kru Timur, Bete | Bété (Guibéroua) | ɓʊ̀lʊ̀ | sɔ́ | tā | mʊ̀ʌ̀nā | n̄gbɨ́ | n̄gbʊ̍pʊ̍lʊ̍ | n̄gbi̍só | gbʊ̀ʌ́tā | n̄gbɨ̍mʊ̀ʌ̀nā | kʊ̄gbʌ̍ | gʊ̍lʊ̍ | gʷʉ̍lɪ̍n̄gbɨ̍ |
| Keluarga Kru Timur, Bete | Godié | ɓʉ̄lʉ̄ | sɔ́ | tā | mʊ̀ʊ̀nʌ̄ | ʌ̰̀gbʉ̄ | ʌ̰̀gbʉ̄pʉ̄lʉ̄ | ʌ̰̀gbɔ̀ɔ̄sɔ́ | ʌ̰̀gbàāɨʌ̄ | pɛɛ̀nʌ̄ | kʊ́gbʌ̍ | gɔ̀lɔ̀ | gʷʌ̀lɪ̀gbʉ̄ |
| Keluarga Kru Timur, Bete | Koyo | ɓɔ̄lɔ̄ | sɔ̄ | tā | mɔ̀nā | ŋ̀gbɨ́ | ŋ̀gbópló | ŋ̀gbɔ́sɔ́ | ŋ̀gbátā | ǹvɔ̀nā | kʊ́gbá | gʊ̄lʊ̄ | gʊ̀lɪ̀ɲ́gbɨ́ |
| Keluarga Kru Timur, Bete | Néyo | ɓʊ̄lʊ́ | sɔ́ | tāā | mɔ̀nā | gbɪ́ | gbɪ́flɔ́ | gbásɔ́ | gbátā | fɛ̄nā | kʊ́gbá | glʊ́ | gʷlɪ̀gbɪ́ |
| Keluarga Kru Barat, Klao | Klao | dòò | sʊ̰́ | tā̰ā̰ | ɲḭɛ̀ | mùù | ŋmìɛ̀dò | ŋmìɛ̀sɔ̰́ | ŋmìɛ̀tā̰ | sɛpáádō | pūɪ̄ | wlʊ̄ | wlʊ̄mù |
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Bassa | dɔ̀ò | sɔ̄ | ta̰ | hḭiɲɛ | hm̀m̀ | hɔ̰́dɔ̀ | ||||||
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Déwoin | gbò | sɔ̰ | tà̰ | ɲìɛ̄ | m̀m̄ | mɛ̀legbō | mɛ̀lēslɔ̰́ | mɛ̀lēá̰ | mɛ̀le̍ɲìɛ | èvù | ||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Tépo | do̍ | hɔ̰́ | ta̍ | hɛ̰̀ | m̄ | hwɔ̰̀nɔ̀ | nɪ́pa̍hɔ̰̍ | nɪ́pa̍ta̍ | se̍rédó | pu̍ | a̍ wlʊ̀ | wlɪ̄ m̄ |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Grébo | dō | sɔ̰́ | tá̰ | hɛ̰᷄ | hm̀ú | béhɛ̰᷄ | sīe̍dō | pūnɔ́dō | wōdó | húbū | ||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Oubi | dō | hʷə̰ | tá̰ | hə̰ | gbə̀ | hṵ́dò | hṵ̀sɔ́ | mɛra | mɛ́ɲɛ̀ | pue | gōrō | gòléhm̄ |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Jrwe | do̍ò | hʊ̰́ɛ̰́ | ta̍a̍ | hɛ̰̍ɛ̰̀ | hm̀m̍ | hm̀m̍jɛ̍rʊ̍ | hm̀m̍jɛ̍hʊ̰́ɛ̰́ | hm̀m̍ja̍ta̍ | hm̀m̍ja̍hɛ̰̀ | pu̍ | wlʊ̍ | wɛ̀srɛ̍wɛ̍ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Guéré | dòò | sɔ̰̍ɔ̰̍ | tā̰ā̰ | ɲḭ̀ɛ̰̄ ~ ɲīɛ̄; ɲīɛ̄ ~ ɲḭ̀ɛ̰̄ | m̄ḿ | mɛ̰̄ɛ̰́ō̰ | mɛ̰̄sɔ̰̍ | mɛ̰̄á̰ | mɛ̰᷄ɲɛ̰̍ | bùùè | kwlāsɔ̰̍ | km̄ɛ̰̍dūe̍ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Nyabwa | dʊ̀ | sɔ̰́ | tā̰ | ɲìɛ̄ | mùu̍ | mɛ̄ɛ̍lʊ̀ | mɛ̄ɛ̍sɔ̰̄ | mɛ̄ɛ̍tā̰ | mɛ̍ɲīē | bùè | glòlùé | glàmùu̍ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Wobé | tòò | sɔ̰̍ɔ̰̍ | tā̰ā̰ | ɲìɛ̄ | m̄ḿ | mɛ̄ɛ́ō | mɛ̰̍́sɔ̰̍ | mɛ᷄na̍ | mɛ᷄ɲɛ̍ | pùùè | kwlāsɔ̰̍ | km̄ɛ̍du̍e̍ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Konobo | dʊ | buwɛ | la̰a̰ | ɲiɛ | mm | mɛɛɔ̰ | mɛla | buwɛ | kʷalaso̰ | kɛ̰ɛ̰ |
Bahagian badan (kepala)
[sunting | sunting sumber]Bahagian-bahagian kepala dari Marchese (1983):[9]
| Pengelasan | Bahasa | kepala | rambut | mata | telinga | hidung | gigi | lidah | mulut |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Siamou | Seme | gmel | fleɲi | ɲa | tasyḛ | mar | ɲen | dɛ | ko̰ |
| Aizi | Aïzi | drʊ | lɪfɪ | zre | lʊkɔ | mʊvɔ | ɲɪ | mrɔ | mu |
| Kuwaa | Kuwaa | wúlú | dùi | sḭ̌ | nɔi | ɲṵ | mɛ̀wṵ | wɔ̰̀ | |
| Keluarga Kru Timur, Bakwe | Bakwé (Soubré) | wlí | ɲwee | ɲʉ́ | ɲákúlú | ml̰ó̰ | glɛ̀ | mɛ̄ | mʌ́ |
| Keluarga Kru Timur, Dida | Dida (Lozoua) | wlú | ɲɪ̄ | cí | ɲūklwí | mné | glā | mɪ̄ɔ̄ | nɪ̄ |
| Keluarga Kru Timur, Dida | Vata | ɲe̍ | yé | ɲe̍flú | me̍ne̍ | glà | meɔ̄ | nɪ̄ | |
| Keluarga Kru Timur, Bete | Bété (Daloa) | wu̍lu̍kpèlè | ɲúkō | ji | yu̍ku̍li̍ | mlə̍ | gléí | mɪ́ɔ́ | ŋō |
| Keluarga Kru Timur, Bete | Bété (Guibéroua) | wúkpə̀lé | ɲū-kʷə̄ | yiɾi | yúkʷɨ́lí | mə́l̰ə́ | gʌ̍la̍ | mɪ̄ɔ̄ | nu̍ə̍ |
| Keluarga Kru Timur, Bete | Godié | wúlú | ɲɪ̄ | yɨdí | ɲūkúlú | mə́l̰ə́ | gə̄lè | mɪɔ̄ | nə̄ |
| Keluarga Kru Timur, Bete | Koyo | wúlú | ɲɪ́ī | yɪ́yē | ɲūklwí | ŋʉ́ŋʉ́ | glà | mɪ̄ɔ̄ | nə́ |
| Keluarga Kru Timur, Bete | Néyo | ɲɪ́ | yɪ́ | ɲúkʷlí | mlé | glè | mɪ̄ɔ̄ | né | |
| Keluarga Kru Barat, Klao | Klao | dlo᷄ | nūi᷄ | ji | nɔ̄kṵ̀ | mna᷄ | mɛ̄ | wɔ̰̄ | |
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Bassa | dú | mí | jélé | máná | mɔ | wɔ̰ | ||
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Déwoin | dúlú | gire | málá̰ | mīlà̰ | wɔ̰̄ḭ́ | |||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Tépo | lú | lú púpu̍ | yíe̍ | nʊ̍a̍ | mɪ̍yá̰ | ɲɛ́ | mɛ̍ ~ mé; mé ~ mɛ̍ | wṵ̍t |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Grébo | lu᷄ | ye̍ | nóá | méá | mɛ̄ | ŋwúnɔ̄ | ||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Oubi | mi | yīrō | nōā | mēā̰ | ŋu | |||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Jrwe | lé | lé ɲà̰ɛ̰̍ | jró | nʊ̰̍a̰̍ | mɪ̰̍a̰̍ | ɲɛ̰́ | mɛ̰̍ | wṵ́ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Guéré | drú | míī | jrííē | dōṵ́ | ɓʊ̄ | djūlɛ̀ | mɛ̰̄ò̰ | ŋɔ̰̄ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Nyabwa | dru̍ | nɪ́mə̀ǹè | yíɾi̍ | lòku̍ | mə́ná | ɲéné | méɛ̰̀ | ŋwɔ̰̄ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Wobé | jrú | mḛ́ḛ̄ ~ me; me ~ mḛ́ḛ̄ | jríɛ́ | dōṵ́ | mla̰̍ | ɲnḛ̍ | mɛ̰̍ɔ̰̀ | ŋwɔ̰̄ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Konobo | drɔ | mi | yidɔ | nao | mla̰ | mɛ |
Bahagian badan (bawah)
[sunting | sunting sumber]Bahagian badan lain dari Marchese (1983): [9]
| Pengelasan | Bahasa | leher | lengan | payu dara | usus | pusat | kaki | tulang | darah | kulit |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Siamou | Seme | kʷa̰ | bɔ | nʷḛ | ɲēfū | kpar | to̰ | |||
| Aizi | Aïzi | vu | sʊ | drɪ | mɪ | mʊkʊ | pɪ | kra | ɲre | kʊkɔ |
| Kuwaa | Kuwaa | fɛ̀lɛ | ɲàlì | sḭyà̰ | bɔ̰̀ | kʷa | to̍yò | kṵ᷆ | ||
| Kru Timur, Bakwe | Bakwé (Soubré) | pli | dáɾó | ɲɪ̄tɪ̄ | mī | mʊ̰̄kʷɛ̄ | ɓɔō | kɔ̄ō | tùɾú | |
| Kru Timur, Dida | Dida (Lozoua) | brɪ̀ ~ bɾɪ̀; bɾɪ̀ ~ brɪ̀ | sɔ̄ | ɲētī | mɪ̄ | mʊ́kʊ̄díè | ɓō | kwíyè | dòlū | kpʊ̄kpā |
| Kru Timur, Dida | Vata | sɔ̄ | me̍ | mókɔ̍lɛ̍ | ɓɔ̄gʊ̀ | fa̍ | dūlū | fu̍ | ||
| Kru Timur, Bete | Bété (Daloa) | blʊ̀ | sɔ́ | ɲɪ́tɪ́ | wɪ̍ | dàī | ɓʊ́ | kwa̍ | dɾú | |
| Kru Timur, Bete | Bété (Guibéroua) | bʊ̀lʊ́ | sɔ̍ | ɲɪ̄tɪ̄ | mɪ́ | dàyī | ɓʊ̍ | kʷá | du̍ɾu̍ | ku̍ |
| Kru Timur, Bete | Godié | bʌlɛ̄ | sɔ̄ | ɲītì | mɪ́ | dèè | ɓʉ̄ | féè | dɾù | kpʊ̄kpʌ |
| Kru Timur, Bete | Koyo | blɛ̀ | sɔ̄ɔ̄ | ɲītīyē | mɪ́ | mákɔ̄lʊ́gbā | ɓɔ̄ɔ́ | féyē | dòlú | |
| Kru Timur, Bete | Néyo | blɛ̄ | sɔ̄ɔ́ | mɔ́gbàlɪ̄ | ɲúkōlíé | ɓɔ̄ɔ́ | féē | dòlū | kpʊ̄kpā | |
| Keluarga Kru Barat, Klao | Klao | pnu᷄ | sʊ̰̄ | ɲītī | mɔ̄ɛ᷄ | pùtù | bʊ̄ | kpa᷄ | ɲnɔ̄ | kū |
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Bassa | bùnù | nɛɛ̀ | mɛ̄ | zìì | ɓo | kpá | nɔmɔ | ku | |
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Déwoin | būnū | nḛ | ɓō | gba | ɲimo | ||||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Tépo | plʊ̀ | da̍bʊ́ | nɛ̍yɛ̍ ~ ɲɛ̍yɛ̍; ɲɛ̍yɛ̍ ~ nɛ̍yɛ̍ | ŋmí | nɛ́ɛ́ ~ nɛ́; nɛ́ ~ nɛ́ɛ́ | bʊ̍ | klá | da̍blʊ́ | kɔ̀ ~ kɔ̍; kɔ̍ ~ kɔ̀ |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Grébo | plo᷄ | só̰ | ɲínē | kúdíde̍ | no̍na᷄ | bó | kla᷄ | ɲénɔ́ | fe᷄ |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Oubi | pòlò | ho̰ | muə̄gli | nə̰ | bo | kala | dòùlā | ||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Jrwe | plʊ̀ | hʊ̰̍ | ɲɛ̰̍sɛ̍ | nɛ̰́ɛ̰̍ | bʊ̍ | klá | klʊ́ʊ̍ | kɔ̀ | |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Guéré | blṵ̄ | sō̰ | ɲḛ̄ɛ̰̀ | mḛ̍ | ɓóà | bʊ̍ | kpa̍ | ɲmɔ̰̄ | kū |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Nyabwa | būlū | sʊ̄ | ɲētìɛ̀ | mé | zànɛ̍ɛ̍ | ɓʊ̄ | kpá | ɲēmō | kù |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Wobé | plṵ̀ | sō̰ | ɲḛ̄ɛ̰̀ | mḛ̍ | sɛ̰̀ ɲɛ̀ | bʊ̄ | kpa̍ | nmɔ̄ | kū |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Konobo | sʊ | ɲiniɛ | gbolo | bo | kla | daluo | ku |
Kata nama lain
[sunting | sunting sumber]Pelbagai kata nama daripada Marchese (1983):[9]
| Pengelasan | Bahasa | ular | telur | tanduk | ekor | tali | bapa | ibu | wanita | budak | nama |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Siamou | Seme | jàl | kʸḛ | bī | ɲan | tɔ | yɔ | mel | ɓisyā | y̰i | |
| Aizi | Aïzi | srɪ | ji | gbeli | gɛtɛ | zuzo | keke | lapɛ | jɪ | ||
| Kuwaa | Kuwaa | gbɛ̰̀ɛ̰̀ | kɛ̀ɛ̀mɛ̀ | kṵ̌bé | ɲídewúlé | dòyò | nu | ɲinɔ̀ | jí | ɲɛlɛ̰ | |
| Kru Timur, Bakwe | Bakwé (Soubré) | tɾɔ̄ | sàpɨ́gē | tō | yuo | ŋʷɔ́l̰ɔ́ | yəyie | ɲrɪ | |||
| Kru Timur, Dida | Dida (Lozoua) | trɛ̄ | jīè | gwɪ́ | gūò | ɓlū | to̍ | nɔ́ | ŋwnɔ́ | cíle̍ | ŋlɪ́ |
| Kru Timur, Dida | Vata | tlɛ̄ | gì ~ jì | vɔ́ɛ̍ | co̍ | nɔ́ | ŋɔnɔ́ | lo̍ | |||
| Kru Timur, Bete | Bété (Daloa) | tɪ́mɛ́ | gʉyī | gɔ̍ | li̍kpə́ | tɓà | dà | ŋɔ́nɔ̍ | gu̍ | ŋʉ̍nɪ̍ | |
| Kru Timur, Bete | Bété (Guibéroua) | ti̍mɛ̍ | gʉ̄ | gʊ́ | gʷə̀yi̍ | díkpə̍ | dɪ̄bà | dà | ŋɔ́ɾɔ́ | yú | ŋʉ́l̰ɪ́ |
| Kru Timur, Bete | Godié | trɛ̄ | gɪ̀ | vɪ̄ | gə̀ | ɓɨlɨ́kpə̄ | tʉ́ | dà | ŋʷɔ́l̰ɔ́ | yɪ́ | ŋʉ́nʉ́ |
| Kru Timur, Bete | Koyo | miɛ̄bòlú | gɪ̀yē | gó | ɓlíyē | bá | nɔ́ | ŋɔ́nɔ́ | yó | ŋɨ́nɨ́ | |
| Kru Timur, Bete | Néyo | tlɛ̄ | gè | vʊ́ | ɓlú | tʊ́ | nɛ́ | ŋʷló̰ | yʊ́ | ylɪ́ | |
| Keluarga Kru Barat, Klao | Klao | slɛ̄ | ɲɛ᷆ | ŋmo̰᷆ | wʊ̰᷆ | dlu᷄ ~ dbu᷄ | mi᷄ | dé | ɲnɔ᷄ | jēgbé | ɲnɛ᷄ |
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Bassa | sɛ | gɛ̰ | gmɛ̀ | vɔ̰ | lúlú | ɓà | le | màa | jú | ɲɛnɛ |
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Déwoin | sɛ̄wɛ̄ | ge | ɓùlū | ɓa̍ | ma᷅ | ɲiro; ŋɔ́nɔ́ | wú | ɲɛ́lɛ́ | ||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Tépo | hre̍ | ŋɔ̀ | ŋmʊ̄ | bà | pátà | bu̍ | díí ~ dí; dí ~ díí | ɲnɔ̍gbá | yú | dʊ́ |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Grébo | sídé | ŋēyē | lúdu̍ | bu̍o̍ | de᷄ | ɲénɛ́ | hḛ̍a̰̍ | ɲéné | ||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Oubi | here | hawɛŋɨ̰nɛ | ŋʷɛ̰ | ba | wūlū | bui | di | ɲīrō̰ | yu | ɲíró̰ |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Jrwe | hre̍ | ɲɔ̰́lò | do̍e̍ | bà | lúrū | bó | dé | nɔ̰̍wá | yú | ɲl̰ɔ̰́ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Guéré | sɛ̰̄ | sō̰a̰̍ gɛ̄ | ŋm̄ɔ̰̍ | gō̰ | dbú | bā | do̍ū | jú zá̰à̰ | ɓāò | ɲnɪ̰̍ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Nyabwa | sɛ̰̄ | sò̰o̰̍ gḛ̄ɛ̰̄ | gbó̰ | gō̰ | ɓlu̍kū | tèta | lótō | ɲə́nɔ́ | yu̍ | ɲéné |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Wobé | sɛ̰̄ | so̰᷄kɛ̰̀ɛ̰̀ | ŋmɛ̀ | ko̰᷅ | dbū ~ dbú; dbú ~ dbū | bó | dē | ɲnɔ̍ kpāo̍ | jú sǎ̰ā̰ | ɲnḛ̍ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Konobo | sɛrɛ | ɲie | gbo | gʷo | dru | ba | de | ɲɪnɪ | jowe | ɲi |
Alam semula jadi
[sunting | sunting sumber]Perkataan berkaitan alam semula jadi dari Marchese (1983):[9]
| Pengelasan | Bahasa | hari | matahari | bulan | air | api | kabus | laut | habuk | garam |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Siamou | Seme | yefʸɛ | ye | fʷǒ | nṵ | niɛ | ||||
| Aizi | Aïzi | zi | ze | cu | nrɪ | lede | jru | magri | ɓʊɓʊ | trʊ |
| Kuwaa | Kuwaa | kùlù | kàlà | kewu | nímí | ka̰᷆ | koo | jiwo | lowo | kìyɔ̀ |
| Kru Timur, Bakwe | Bakwé (Soubré) | srè | jró | sɨple | nē | kāpū | bru | tánīē | mɔ̰l̰ɔ̰ | |
| Kru Timur, Dida | Dida (Lozoua) | cɾɪ̄ | ylʊ́ | cʊ́ | ɲú | kòsū | jlū | jḭ̄yē | pipi | glī |
| Kru Timur, Dida | Vata | cʊ̍ | ɲú | kōsū | jɛ̰́vie̍ | ŋúŋu̍ | ||||
| Kru Timur, Bete | Bété (Daloa) | yɪ̍ɾɪ̍ | yʊ̍ɾʊ̍zàrʊ́ | na̍pɛ́ | ɲu̍ | kòsū | gbi̍ɾu̍ | gɨ-ɲɛ̄ | ɓu̍kú | gʉ́ɓɨ́ |
| Kru Timur, Bete | Bété (Guibéroua) | yɪ́ɾɪ́ | yʊ́ɾʊ́ | cʊ́ | ɲú | kòsū | ju̍ɾu̍ | jīē | ɓūù-kʷə̍ | gɨ̍ɓɨ̍ |
| Kru Timur, Bete | Godié | yʊ̀ɾʊ̀ | yʊɾʊ́ | cʊ̄ | ɲú | kòsū | jùɾù | jīyē | ɓàɓùū | gɨ̀ɗɨ̀ |
| Kru Timur, Bete | Koyo | yʊ́rʊ́ | yʊ́rʊ́ | cʊ́ʊ̄ | ɲú | kòsū | jùrù | jīyē | ɓūɓú | gʉ̀lʉ̀ |
| Kru Timur, Bete | Néyo | zlì | ylʊ́ | cʊ́ | ɲú | kōsū | jlù | gɨ̄ē | mʊ̍mʷɪ̄ɪ́ | gūu̍ |
| Keluarga Kru Barat, Klao | Klao | ylʊ᷄ | cʊ̄ | ni᷄ | nɛ | jlu᷄ | jlō | pūpūí | to̰᷄ | |
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Bassa | wé | jóló | dɛ̀nɛ̀ | dunu | pɛ | dunu | jóó | pūpū | tó̰ |
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Déwoin | wé | gú | sò | ní | nàì | tó̰ | |||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Tépo | ɲnɔ̀wo̍ | yrʊ́ | hɔ̀pɔ̍ | ni̍yḛ́ | na̍ | jrù | yrú | púpu̍ | tá |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Grébo | ŋwɛ́ | hɔ̀bō | ni᷄ | ná | jūdú | yúdá | púíbi̍ | ta᷄ | |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Oubi | ɲìrò̰ | jīrō | hɔ̰liɛ | ɲɛ́ | nàní | jùrù | tápɛ̀ | múlɔ̰̀ | |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Jrwe | ɲl̰ɔ̰̀wò | jrʊ́ | hóóò | nḭ́ḛ́ | na̰̍ | jrù | ti̍e̍ | púwò | tá |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Guéré | wɪ̍ | jru̍ | cʊ̍ | ní | nɛ̰̄ | wɛ̍ì | to̰̍nī | djɛ̄ɛ̀ | tɔ̰̍ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Nyabwa | wɪ́ | yóró | cʊ́ | ni̍ | nɛ̄ | jurū | gɨ̄ɨ̄ | pīpèlè | tɔ̰̄ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Wobé | wɪ̍ | jru̍ | cʊ̍ | nḭ́ | nɛ̰̄ | cnṵ̄ | to̰̍nī | pu̍ē | tɔ̰̍ |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Konobo | wɔ̰ | jɨdo | co | ɲɛ | nani | jlu | yoo | mulo | ta |
Kata kerja (1)
[sunting | sunting sumber]Beberapa kata kerja asas daripada Marchese (1983): [9]
| Pengelasan | Bahasa | makan | minum | gigit | muntah | mati | bunuh | jalan | datang |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Siamou | Seme | di | namu | nuo̰ | ko(klo) | ko(kɔrɔ) | koel | bɛ(bla) | |
| Aizi | Aïzi | li | ma | cɛ | gʷra | kɔ | yra | na | yi |
| Kuwaa | Kuwaa | jì | gbɛ | ɲìmì | kɔ̀jɛ̀ | fa̰la̰ | java | namu | yì |
| Kru Timur, Bakwe | Bakwé (Soubré) | jɨ | ml̰áà | ml̰u | wɔsɔ | jʌ | ɓlá | ɲɛ́ | jī |
| Kru Timur, Dida | Dida (Lozoua) | ti̍ | mlá | mni̍ | gɔ̍zɛ̄ | kú | ɓlá | námʊ̍ | ci̍ |
| Kru Timur, Dida | Vata | li̍ | nia̍ | nlɪ̍ | ɓeɔ̀ | fú | nánɪ́ | yi̍ | |
| Kru Timur, Bete | Bété (Daloa) | lī | nɪ̍ma̍ | nɨ́mɨ́ | mə́tī | tɾɪ | lɪ̍ɓa̍ | námʉ́ | jí |
| Kru Timur, Bete | Bété (Guibéroua) | dī | nɪ́mʌ́ | nīmɨ̄ | mə́tī | kú | lɪ́bʌ́ | nɛ̍mʉ̍ | yī |
| Kru Timur, Bete | Godié | ɗɨ̄ | mʌ́nʌ́ | mɨ̄l̰ɨ̄ | gʷʌ̄sɛ̀ | kú | ɓʌ́lʌ́ | nʌ́ʌ̄ | yī |
| Kru Timur, Bete | Koyo | lɨ̄ | ḿlá | miɨ̄ | gɔ̄sɛ̀ | kú | ɓlá | ná̰à̰ | yī |
| Kru Timur, Bete | Néyo | lī | mlá | miī | gɔ̄zɪ̀ɔ̀ | kú | ɓla̍ | nāà | yī |
| Keluarga Kru Barat, Klao | Klao | dī | na᷄ | nmī | wlà | mɛ᷄ | dla᷄ ~ dba᷄ | na᷆ | jí |
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Bassa | ɗi | ná | numu | hwala | mɛ́ | láɓá | na̍ | ji |
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Déwoin | zī | ná | ku | ta̰; láwá | yi | |||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Tépo | di̍ | ná | ne̍ | wlà | kʊ́ | lá ~ la̍; la̍ ~ lá | nà | di̍ré |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Grébo | dí | na᷄ | mlí | wōdá | kō(ɛ́) | dí | ||
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Oubi | dīdɛ̄ | ná | wɔ̀là | kʊ | wɔlɔ | na | dó | |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Jrwe | di̍dɛ̍ | ná̰ | nɛ̰́ɛ̰̍ | wlà | la̍ | na̰̍ | di̍rè | |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Guéré | djréè | na̍ | nmū | gwlà | ɗrē | dbā | na̰᷆ | jī |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Nyabwa | dī | ná | nūmū | gəlāgəlá | lə́ɓá | nà | yī | |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Wobé | dī | na̍ | nmū | kẁlā | mɛ̍ | dba̍ | na᷆ | jī |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Konobo | di | na | wlaawɔ | gula | mɛ | dra | na | jlo |
Kata kerja (2)
[sunting | sunting sumber]Kata kerja asas lain dari Marchese (1983):[9]
| Pengelasan | Bahasa | beri | korek | tidur | tolak | tembak | nyanyi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Keluarga Seme | Seme | kḛ; kla̰ | dɛ; la | tutur | gʸai ɲḛ | ||
| Keluarga Aizi | Aizi | ɲɛ | ɓru | mɔ namʊ | tu | gbi | |
| Keluarga Kuwa | Kuwa | nì | bíí | wa̰ni | to᷆ | kòì | fa᷆doyo |
| Keluarga Kru Timur-> Bakwe | Bakwe (Subre) | ɲe | múmɔ̀ | kʷɛ́ɛ̀ | |||
| Keluarga Kru Timur-> Dida | Dida (Lozua) | ɲɛ́ | ɓlí | ŋɔ̄mʊ̄ | sú | jri̍ ~ jɾi̍ | ɓlɪ̄ |
| Kru Timur, Dida | Vata | ɓlí | ɲɔ́nɔ̍ | súsue̍ | ɓlɪ̍ | ||
| Kru Timur, Bete | Bété (Daloa) | ɲɛ̍ | wlù | ŋɔ́mʉ́ | súnʊ̄ | tɪ̍tɾɪ́ | blɪ̄ |
| Kru Timur, Bete | Bété (Giberua) | ɲɛ́ | ɓúlú | ŋʌ̍mʉ̍ | súnɪ̄ | jiɾi ~ jīɾi | ɓʉ̄lɪ̄ |
| Kru Timur, Bete | Godie | ɲɛ́ | ɓɨ́dɨ́ | ŋʷɔ́ɔ̄ | sú | jri | ɓʉ̄lɪ̄ |
| Kru Timur, Bete | Kuya | ɲɛ́ | ɓlʉ́lʉ́ | ŋɔ́ɔ̀ | zɛ́ | jrɨ̄ | ɓlɪ̄ |
| Kru Timur, Bete | Neyo | ɲɛ́ | wlúū | ŋɔ̄ | sú | jri ~ jrī | ɓlɪ̄ |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Kru-Tajwason | Kru | ɲî | blu᷄ | tṵ᷄ | jlì | blē | |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga Bassa | Bassa | ɲí | ɓúlú | nɔ́ | cṵ́ | ɓele | |
| Keluarga Kru Barat, Bassa | Déwoin | gḭ́ | ɓúlú | nɔ́ | sṵ́ | gbī | ɓēlē |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Krumen (Tepo) | ɲè | gblú | ŋmò | túe̍ | bre̍ | |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Grebo | hḭ᷄ | búdú | móɔ́ | tṵ̄ | blé | |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Oubi | ɲé | búlúiro | ŋmo̰ | tūɛ̄ | gìrɛ̀lɔ́ | bəlɛ |
| Keluarga Kru Barat, Grebo | Jrwe | ɲɛ̰̀ | blú | ŋmḛ̍ | tú | bre̍wlà | |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | We | jé | ɓlú | mo̰̍ | tṵ́ | ble̍ | |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Nyabwa | ɲe̍m | bulu̍ | mó̰ | tūù | jīrī | ɓlē |
| Keluarga Kru Barat, Keluarga We | Wobe | ɲḛ̍ | blú | mo̰̍ | pō | crḭḭa̍ ~ crīīa̍ | ble̍ |
| Keluarga Kru Barat-> Keluarga We | Konobo | ye | blo | mo | tui | jidiɛ | ble |
Pelangbinaan
[sunting | sunting sumber]| Bahasa Kru Proto | |
|---|---|
| Rekonstruksi | bahasa-bahasa Kru |
Menurut Marchese Zogbo (2012), bahasa Kru Proto mempunyai:[11]
- vokal sengauan fonemik
- empat nada aras
- *KVKV-(K)V dan mungkin *struktur suku kata KVV. *Suku kata KKV, dan mungkin juga *suku kata KVV, berasal daripada *akar KVKV.
- Susunan perkataan SVO, tetapi dengan banyak tipologi OV
- morfologi imbuhan
- aspek sempurna dan nirsempurna
Konsonan bahasa Kru Proto (Marchese Zogbo 2012):
| p | t | k | kp |
| b | d | g | gb |
| ɓ | |||
| m | n | ŋ (? ) | |
| s | |||
| l | w |
Konsonan terbitan:
- /ɟ/ berkemungkinan diperoleh melalui palatalisasi (*g > ɟ), cth *gie > ɟie.
- *c, *ɲ, *kʷ, *gʷ, *ŋʷ berasal daripada konsonan alveolar atau velar yang mendahului vokal belakang tinggi atau depan tinggi.
- /ɗ/ berkemungkinan berasal daripada *l.
Vokal bahasa Kru Proto (Marchese Zogbo 2012):
| ɪ | ʊ |
| e | o |
| ɛ | ɔ |
| a |
Terdapat pembahagian yang jelas antara bahasa Kru Barat Proto dan bahasa Kru Timur Proto yang ditandai dengan perbezaan bunyi dan kosakata. Beberapa perbandingan kata antara bahasa Kru Barat Proto dan bahasa Kru Timur Proto:
| Kata | bahasa Kru Barat Proto | bahasa Kru Timur Proto |
|---|---|---|
| pokok | *tu | *su |
| anjing | *gbe | *gwɪ |
| api | *nɛ | *kosu |
| gigi | *ɲnɪ | *gle |
Rujukan
[sunting | sunting sumber]- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, penyunting (2017). "Kru". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, penyunting (2017). "Siamou". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Breitbonde, L. B. (1991). "City, Countryside, and Kru Ethnicity". Africa. 61 (2): 186–201. doi:10.2307/1160614. JSTOR 1160614.
- ^ Dalby, Andrew (1998). Dictionary of Languages. New York: Columbia UP.
- ^ a b c Bahl, Taru; Syed, M. H., penyunting (2003). Encyclopaedia of Muslim World. New Delhi: Ammol Publications. m/s. 24–25. ISBN 9788126114191.
- ^ McEvoy, Frederick (1997). "Understanding Ethnic Realities among the Grebo and Kru People of West Africa". Africa. 47 (1): 62–80. doi:10.2307/1159195. JSTOR 1159195.
- ^ Fisiak, Jacek (1984). Historical Syntax. New York: Mouton.
- ^ Marchese, Lynell. 1989. Kru. In Bendor-Samuel, John (ed.), The Niger-Congo Languages: A Classification and Description of Africa's Largest Language Family, 119-139. Lanham MD, New York & London: Lanham: University Press of America.
- ^ a b c d e f g h i Marchese, Lynell. 1983. Atlas linguistique Kru: nouvelle edition. Abidjan: Agence de Coopération Culturelle et Technique (ACCT).
- ^ Chan, Eugene (2019). "The Niger-Congo Language Phylum". Numeral Systems of the World's Languages.
- ^ Marchese Zogbo, Lynell. 2012. Kru revisited, Kru revealed. Paper presented at the International Congress "Towards Proto-Niger-Congo: Comparison and Reconstruction," Paris, 18‒21 September. (Abstract)
- Westerman, Diedrich Hermann (1952) Bahasa Afrika Barat (Bahagian II). London/New York/Toronto: Oxford University Press.
Pautan luar
[sunting | sunting sumber]| Perpustakaan negara | |
|---|---|
| Lain-lain | |
